ก. บทนำ: ภควัทคีตา

สำหรับมหาคัมภีร์ภควัทคีตา หรือลำนำภควัทคีตานี้ ผมได้ใช้หนังสือที่เรียบเรียงโดย ฯพณฯ สรวปัลลี ราธากฤษณัน (Servepalli Radhakrishnan) นักปราชญ์และประธานาธิบดีคนที่ 2 ของประเทศอินเดีย (14 พฤษภาคม พ.ศ.2505 - 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2510) เป็นแกนหลักในการแปล อธิบายเรียบเรียง. (THE BHAGAVADGITA, S. RADHAKRISHNAN, HarperCollins Publishers India Pvt Ltd. Printed in India, 14^th impression 2000). หนังสือเล่มนี้ผมได้มาเมื่อวันสงกรานต์ ปี พ.ศ.2544 คราวไปสัมมนาด้าน SMEs Development ในนามผู้แทนจากสถาบันพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม ที่กรุงนิวเดลลี ประเทศอินเดีย และได้เล่มฉบับตีพิมพ์ครั้งที่สอง (พ.ศ.2492) เมื่อปี พ.ศ.2560 จากการสั่งซื้อทางออนไลน์ ใคร่ขอแปลเป็นภาษาไทย และขออัญชลีต่อผู้ประพันธ์ เหล่ามหาปราชญ์ที่ได้รจนาลำนำภควัทคีตาแต่เก่ากาล และ ฯพณฯ ราธากฤษณัน รวมทั้งผู้ประพันธ์ปรัชญาที่เกี่ยวข้องกับลำนำนี้ อันจะได้กล่าวต่อไปในเบื้องหน้า ด้วยความเคารพยิ่ง.

ปกหลังของหนังสือ⁰¹ 
"ภควัทคีตา หรือ ลำนำหรือเพลงศักดิ์สิทธิ์" ถือเป็นแหล่งสถิตเพื่อการสร้างความมั่นใจท่ามกลางมหาคัมภีร์ที่ยิ่งใหญ่ทั้งหลายในโลก ชาวฮินดูศรัทธาในภควัทคีตา ดั่งเช่นชาวคริสต์เคารพรักและศรัทธาในพระวรสาร ดั้นด้นค้นหาสิ่งประเสริฐภายในและความรู้แจ้ง ในหนึ่งพันสี่ร้อยบรรทัดของลำนำนั้น ได้แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับพระเจ้า-ด้วยพลังแห่งปิติและความเมตตาของพระองค์-นำไปสู่ความแม่นยำและสละสลวยของภาษา.

คีตาเป็นรจนาที่มาจากการสนทนาระหว่างอรชุนและพระกฤษณะในวันมหายุทธ์. กฤษณะได้สอนอรชุนผู้กำลังตื่นกลัว ให้เห็นถึงความจำเป็นที่จะต้องรบ และเป็นสิ่งที่ได้ลิขิตไว้แล้ว ว่าเขา-เฉกเช่นมนุษย์ทั้งหลาย-ต้องปฏิบัติตามหน้าที่ตนในโลกด้วยความรักและความศรัทธา. ทั้งนี้เพียงเพื่อค้นหาพระเจ้าและสิ่งสมบูรณ์ นั่นคือความจริงแท้ของชีวิตตนก็จะถูกค้นพบ.

ในการจัดพิมพ์ภควัทคีตาครั้งนี้⁰¹ ได้พิมพ์เป็นภาษาสันสกฤต พร้อม ๆ กับแปลเป็นภาษาอังกฤษโดย ฯพณฯ ศาสตราจารย์ราธากฤษณัน และการอธิบายแต่ละโศลกนั้นได้กลายเป็นสิ่งทรงคุณค่า. ด้วยความตกผลึกต่อปรัชญาที่ผนึกในลำนำนี้นั้น เป็นการสร้างความมั่นใจให้แก่ผู้อ่าน ในการเกิดจินตภาพอันกระจ่างแจ้งอย่างเท่าเทียม ตระหนักถึงพลานุภาพของคีตา และสารที่เป็นอมตะนี้. สารนี้ไม่เคยล้มเหลว หากได้สัมผัสถึงจิตใจและวิญญาณของชนทั้งหลาย ผู้ที่ได้อ่านลำนำนี้." 
 



   

   

 


  หน้าแรกถัดจากปก⁰¹ หนึ่งในบุตรที่ยิ่งใหญ่ของอินเดียยุคใหม่ ศาสตรจารย์ ส. ราธากฤษณัน (พ.ศ. 2431-2518) เป็นนักปราชญ์ที่โดดเด่น นักเขียน และนักการศึกษา. ท่านมีความสมดุลทางความคิด อันเป็นฐานคติระหว่างวัฒนธรรมแบบยุโรปและแบบเอเชีย ท่านอุทิศพละกำลังอันไพศาลมิรู้ประมาณในการแปลศาสนา วัฒนธรรมและปรัชญาของอินเดียให้แก่มนุษย์ทั้งหลายในโลก. ท่านเป็นศาสตราจารย์รับเชิญให้ไปบรรยายยังมหาวิทยาลัยในต่างประเทศหลายแห่ง และได้รับเกียรติให้เป็นทูตพิเศษของอินเดียยังสหภาพโซเวียต ในระหว่างปี พ.ศ.2492-2495. ต่อมาท่านได้รับเกียรติให้ดำรงตำแหน่งเป็นรองประธานาธิบดีของอินเดีย เมื่อปี พ.ศ.2500 ทั้ง ๆ ที่ท่านได้พยายามอยู่ห่าง ๆ จากการเมืองอินเดียแล้ว. ท้ายที่สุด ท่านได้รับตำแหน่งเป็นประธานาธิบดีของอินเดียในปี พ.ศ.2504 ท่านดำรงตำแหน่งนี้จนกระทั่งปี พ.ศ.2510 และออกไปใช้ชีวิตส่วนตัวอย่างอิสระ.

ท่านได้เขียนหนังสือไว้หลายเล่มสนองนักอ่านทั่วทุกมุมโลก. มีหนังสืออันโดดเด่นที่ท่านได้เขียนขึ้นมา ประกอบด้วย: มุมมองของศาสนาฮินดูที่เกี่ยวกับชีวิต อุดมคติในการมองชีวิต ปรัชญาอินเดีย เล่มหนึ่งและสอง.

ท่านได้อุทิศงานแปลทั้งหลายนี้แด่... มหาตมะ คานธี.  
  ช่วงสงครามและหลังสงครามที่ผ่านมานั้น ได้นำไปสู่คุณค่าอันเอกอุของวิทยาศาสตร์ โดยเฉพาะการนำไปประยุกต์ใช้ได้จริง. นับเป็นความสำคัญยิ่งของสงคราม และได้สร้างความสะดวกสบายแก่มวลมนุษย์ในยามสงบ. แต่ทว่าหากเราได้มอบความไพศาลและภูมิปัญญาแก่มนุษย์ด้วยมุมมองในเรื่องชีวิตด้วยแล้วเล่า ก็สามารถผ่อนคลายความเขม็งเกลียวของบรรดามนุษยชาติได้อีกด้วย. ความสัมพันธ์ระหว่างวิทยาศาสตร์กับความเป็นมนุษย์นั้น อาจได้กำหนดไว้แล้วว่าเป็นหนึ่งในวิถีที่นำไปสู่เป้าหมายได้ และด้วยความก้าวหน้าของวิทยาศาสตร์นี้เป็นสิ่งที่ต้องจับตาไม่อาจมองข้ามได้ ด้วยหลักที่ว่าสิ่งใดถูกสิ่งใดผิดนั้น ไม่ได้มาจากกรอบวิธีทางวิทยาศาสตร์เสียทั้งหมด. เราควรศึกษาแก่นแท้แกนกลางว่าการกระทำของมนุษย์นั้น ในท้ายที่สุดแล้ว ความสุข มันขึ้นอยู่กันสิ่งใดกันแน่. แน่นอนว่า ด้วยวัฒนธรรมที่สมดุลของทั้งสองสิ่งที่ดีงามนั้น จะนำไปสู่ความกลมกลืน. ด้วยภควัทคีตา อันเป็นลำนำแห่งพระเจ้า จะเป็นคุณค่าที่ช่วยให้เราเกิดความตระหนักชัดถึงบั้นปลายของชีวิตที่สมบูรณ์นั้นเป็นเช่นไร.

มีการจัดพิมพ์คัมภีร์ภควัทคีตากันหลายครั้ง และหลายครั้งที่มีการแปลเป็นภาษาอังกฤษอย่างสละสลวย ซึ่งจะไม่มีการวิพากษ์หรือตัดสินกันว่าใครพิมพ์และแปลได้ดีกว่ากัน หากว่าได้มีการพิมพ์และแปลกันตรง ๆ คำต่อคำ หรือ ประโยคต่อประโยค ผู้ที่อ่านคีตาในฉบับภาษาอังกฤษจะมีหมายเหตุหรือเชิงอรรถอย่างน้อย ก็เท่ากับผู้ที่อ่านในภาษาสันสกฤต หากพวกเขาที่แปลนั้นไม่พลาด. เราก็จะได้ซึมซับกับการรจนาของผู้เขียนคัมภีร์นี้ในอดีตจากรุ่นสู่รุ่น. ทุกคัมภีร์นั้นมีสองประเภท ประเภทแรกเป็นสิ่งชั่วคราวไม่คงทน ผุพังเปื่อยยุ่ยไปตามกาลเวลา ประดับในจิตใจผู้คนช่วงเวลาหนึ่ง ๆ ตามถิ่นฐานที่คัมภีร์นั้นกำเนิดขึ้น ส่วนอีกประเภท เป็นคัมภีร์ที่นิรันดร์ คงทน ทุกผู้ทุกวัยและทุกถิ่น สามารถน้อมนำไปใช้ได้. การแสดงให้เห็นถึงความปราชญ์เปรื่องทางปัญญาและสำนวนโวหารที่เผยมาจากจิต อันเวลาได้รังสรรค์ขึ้นมา ในขณะที่ความจริงแท้ในการดำรงอยู่ของชีวิตดำเนินอยู่นั้น สูงส่งกว่าจินตภาพทางปัญญามาโดยตลอด. พลังของสิ่งที่ทรงคุณค่าซึ่งอยู่ภายในลำนำเองนั้น ได้สร้างสรรค์จำเนียรกาลผ่านมา ชนรุ่นแล้วรุ่นเล่าได้ยืนยันและกลั่นกรองให้สมบูรณ์ พร้อมกำหนดความจริงจากประสบการณ์ไว้ในลำนำนี้แล้ว. นักวิจารณ์ได้กล่าวเรา ด้วยมุมมองเชิงประสบการณ์และแสดงออกด้วยรูปแบบใหม่ ๆ ในแบบที่สนองต่ออายุและความประสงค์ของภูมิปัญญาโบราณที่จารึกในพระคัมภีร์. หลักคำสอนอันงดงามทั้งหลายนั้น มีสีสันขึ้นมาจากการกล่าวซ้ำ ๆ ของปราชญ์มาหลายศตวรรษ. ด้วยช่วงเวลาที่แตกต่าง อุปนิสัยทางความคิด ภูมิหลังด้านจิตวิญญาณที่สัมพันธ์กับประสบการณ์ของเรา แตกต่างจากสิ่งที่ปราชญ์ในยุคดั้งเดิมได้ชี้แนะไว้แก่นปัญหาที่เราเผชิญในวันนี้ก็คือ...


  ...การปรองดองกันของมนุษยชาติ. ลำนำหรือคีตานี้เหมาะยิ่งและเป็นคำตอบ เนื่องด้วยความพยายามที่จะเปลี่ยนรูปแบบที่แตกต่างกันและความตระหนักรู้ทางศาสนา และเน้นแนวคิดอันเป็นรากเหง้าของศาสนาซึ่งอยู่เหนือกาลเวลาของมนุษยชาติ. สิ่งที่เกิดขึ้นมาแล้วได้ก่อปัญหาให้เรา เราจำต้องเรียงร้อยหลักการเดิมให้เป็นในรูปแบบใหม่. การเรียงร้อยความจริงแท้อันนิรันดร์ด้วยสำเนียงของเวลานั้น นับเป็นหนทางเดียวที่มหาคัมภีร์นี้ได้สร้างคุณค่าแก่มนุษยชาติ. ณ จุดนี้ บทนำและหมายเหตุอาจจะเป็นประโยชน์สำหรับผู้อ่านที่ฉลาดล้ำ. ด้วยการแปลลำนำนี้ในขั้นรายละเอียดของผู้แปลที่ทรงภูมิทั้งหลาย ทำให้หลายจุดหลายประเด็นของลำนำนี้แตกต่างกันไป. ฉันไม่ได้ต้องการอะไรมากไปกว่าการเรียกร้องให้ผู้อ่านศึกษาหมายเหตุในหนังสือที่แปลลำนำนี้ (ผู้อ่าน) ซึ่งประสงค์จะแผ่ซ่านสภาวะด้านจิตวิญญาณมากกว่าที่จะเป็นผู้เชี่ยวชาญ.

การแปลเพื่อให้บรรลุจุดมุ่งหมายต้องชัดเจนและกระจ่างเท่าที่จะเป็นไปได้. อ่านแล้วไม่รู้สึกตื้นเขิน ไม่ล้าหลังและกลมกลืน. ทว่าไม่อาจมีการแปลลำนำใด ๆ ที่สามารถถอดศักดิ์ศรีและความสง่างามของต้นฉบับออกมาได้ทั้งหมด. ท่วงทำนองและความอัศจรรย์ของวลีนั้น ยากที่จะผลิเผยให้ประจักษ์ได้ด้วยสื่ออื่นใด. ผู้แปลมักจะวิตกในการถ่ายทอดความคิดของลำนำ แน่นอนว่าผู้แปลไม่อาจถ่ายทอดจิตวิญญาณของลำนำนี้ได้ทั้งหมด. ผู้แปลไม่อาจทำให้ผู้อ่านเข้าถึงอารมณ์และความคิดในลำนำที่บังเกิดขึ้นได้ และไม่อาจกระตุ้นให้เกิดปิติต่อภาพหรือนิมิตที่ผู้ประพันธ์ลำนำนี้ได้ถ่ายทอดออกมา. ซึ่งข้าพเจ้าตระหนักดีว่า ไม่ว่าด้วยอัตราหรือระดับใด ๆ มันยากยิ่งที่จะเผยออกมา ด้วยสื่อที่เป็นภาษาอังกฤษ ด้วยศักดิ์ศรีแห่งวลีและความผนึกแน่นของถ้อยคำ ข้าพเจ้าได้สำแดงถ้อยคำด้วย (ตัวอักขระ) ที่เป็นภาษาโรมัน เพื่อให้ผู้ที่รู้จักและเข้าใจคีตานี้ ได้ครุ่นคำนึงถึงต้นฉบับที่เป็นภาษาสันสฤตได้. สำหรับผู้ที่ไม่รู้จักภาษาสันสกฤตก็จะได้รับแนวคิดด้านจิตวิญญาณที่ถูกต้องจากบทกวีหรือโศลกจากบทสนทนาภาษาอังกฤษอันงดงามซึ่งรจนาโดย เซอร์เอ็ดวิน อาร์โนลด์. ลำนำนี้เต็มไปด้วยความไหลลื่นสง่างาม พร้อมทั้งมีรสเฉพาะในตัวของลำนำเอง ผู้ที่เคร่งครัดระมัดระวังในความถูกต้องเชิงวิชาการเท่านั้น ที่สามารถยอมรับลำนำนี้ได้ทั้งหมด.  
        ข้าพเจ้ารู้สึกเป็นหนี้บุญคุณท่านศาสตราจารย์ไมซอร์ หิริญาณนะ ผู้อ่านต้นฉบับลำนำนี้ และท่านศาสตราจารย์แฟรงคลิน เอ็ดเกอร์ตัน ผู้ตรวจทานบทความต้นฉบับ พร้อมทั้งจากการให้คำแนะนำและความช่วยเหลืออันทรงคุณค่า   ที่มา คำศัพท์และคำอธิบาย:
⁰¹.  ภควัทคีตา (พะ-คะ-วัด-คีตา) เป็นชื่อคัมภีร์ศักดิ์สิทธิ์ของศาสนาฮินดู โดยสำหรับนิกายไวษณพ⁰⁴ หรือผู้ที่ยกย่องพระวิษณุ (พระนารายณ์) เป็นพระเจ้าสูงสุด ชื่อคัมภีร์ ภควัทคีตา (ภควตฺ + คีตา) แปลว่า "บทเพลง (หรือลำนำ) แห่งพระผู้เป็นเจ้า" นำเรื่องราวส่วนหนึ่งมาจากมหากาพย์มหาภารตะหรือมหาภารตยุทธ⁰⁵ ประกอบด้วยบทกวี 700 บท.⁰²
การดำเนินเรื่อง
       คัมภีร์นี้มิได้มีลักษณะเป็นเอกเทศ คือมิได้แต่งขึ้นมาอย่าโดดเดี่ยวเป็นเล่มเฉพาะเหมือนดังคัมภีร์พระเวท⁰⁶ แต่ละเล่ม แท้ที่จริงเป็นเพียงบทสนทนาโต้ตอบระหว่างบุคคลสองคน ซึ่งเป็นข้อความที่แทรกเข้ามาในบรรพที่หก (รายละเอียดดูใน 06. ภีษมบรรพ) แห่งมหากาพย์มหาภารตะ.
       ในบทสนทนาโต้ตอบดังกล่าวนี้ ฝ่ายที่ถามปัญหาคือพระอรชุน⁰⁷ เจ้าชายฝ่ายปาณฑพ⁰⁸ แห่งจันทรวงศ์ ซึ่งเป็นผู้นำกองทัพใหญ่มาทำสงครามแย่งชิงเมืองหัสตินาปุระจากฝ่ายเการพ⁰⁹ แห่งจันทรวงศ์เช่นเดียวกัน ซึ่งมีเจ้าชายทุรโยธน์และกองทัพพันธมิตรมากมายเป็นศัตรูคู่สงครามด้วย ฝ่ายที่ตอบปัญหาทั้งหมดและเป็นผู้อธิบายตลอดทั้งเรื่องก็คือ พระกฤษณะ¹⁰ ซึ่งเป็นพระญาติฝ่ายราชสกุลจันทรวงศ์ สาขายาทพ.
       ในขณะที่ตอบปัญหาอันล้ำลึกดังกล่าวนั้น พระกฤษณะกำลังทำหน้าที่เป็นสารถีขับรถศึกให้พระอรชุน บทสนทนาโต้ตอบนี้ถ่ายทอดออกมาโดยสญชัย (บ้างก็เรียก สัญชัย) ผู้เป็นเสวกามาตย์ของท้าวธฤตราษฎร์ พระราชาเนตรบอดแห่งเมืองหัสตินาปุระ โดยมหาฤษีวฺยาสหรือพระฤษีกฤษณไทวปายนเป็นผู้ให้ตาทิพย์แก่สญชัย เพื่อแลเห็นเหตุการณ์รบพุ่งในมหาสงครามครั้งนั้นอย่างแจ่มแจ้งทั้ง ๆ ที่นั่งอยู่ในพระราชวัง และคอยกราบทูลท้าวธฤตราษฎร์ให้ทราบการเคลื่อนไหวทุกขณะในสมรภูมิ
       เพราะฉะนั้นข้อความสนทนาระหว่างบุคคลทั้งสองในสนามรบก่อนจะเริ่มมหาสงครามจึงเป็นถ้อยคำที่สญชัยเรียบเรียงทูลถวายท้าวธฤตราษฎร์ และมาให้ชื่อกันภายหลังว่า ภควัทคีตา ทั้ง ๆ ที่ชื่อเดิมในมหาภารตยุทธ เรียกข้อความตอนนี้ว่า ภควัทคีโตปนิษัท (ภควตฺ + คีตา + อุปนิษทฺ) ด้วยเหตุที่มีข้อความหลายตอนคัดลอกมาจาก คัมภีร์อุปนิษัท ฉบับต่าง ๆ อันเป็นหมู่คัมภีร์รุ่นสุดท้ายในสมัยพระเวท ซึ่งเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า เวทานตะ (ที่สุดแห่งพระเวท) ตลอดจนความคิดเรื่องอาตมัน ปรมาตมัน พรหมัน อันเป็นแก่นหรือสาระสำคัญที่สุดในคำสอนของอุปนิษัททุกเล่ม ก็มีกล่าวถึงหลายต่อหลายครั้งในภควัทคีตา จะแตกต่างกันเล็กน้อยก็ตรงที่ว่าข้อความในคัมภีร์อุปนิษัทนั้นแต่งเป็นภาษาร้อยแก้ว แต่ในคัมภีร์ภควัทคีตาแต่งเป็นบทร้อยกรอง
       ถ้าจะกล่าวโดยแท้จริงแล้ว คำสอนในคัมภีร์ภควัทคีตา เกือบครึ่งเล่มเป็นคำสอนในคัมภีร์อุปนิษัท และอีกกว่าครึ่งเล่มเป็นคำสอนแบบของพวกภาควตะ ซึ่งบูชาพระกฤษณะเป็นเทพสูงสุดในนิกายของตน และคำสอนแบบดังกล่าวนี้มีมานานแล้วในหมู่พวกภาวตะอันเป็นชนอารยันอินเดียเผ่าหนึ่ง ต่อมาพวกนิกายไวษณพ หรือพวกที่นับถือพระวิษณุเป็นพระเจ้าสูงสุดได้ผนวกเอาพระกฤษณะเข้าไปเป็นพระวิษณุอวตาร หรือนารายณ์อวตารปางที่ 8
       คำสอนของพวกภาควตะซึ่งเน้นในเรื่องความนับถือพระกฤษณะเป็นเทพสูงสุดก็ถูกกลืนเข้าไปผสมผสานกับแนวความคิดของพวกไวษณพที่มีส่วนในการแต่งมหากาพย์มหาภารตะอยู่มากมายหลายตอน จึงปรากฎออกมาในรูปภควัทคีตาดังที่ปรากฎเป็นที่รู้จักกันทุกวันนี้ และการที่จะเรียกหนังสือศักดิ์สิทธิ์เล่มนี้ว่า ภควัทคีโตปนิษัท หรือ ภควัทคีตา หรือ คีตา เฉย ๆ ก็ย่อมเป็นที่เข้าใจกันว่าหมายถึงคัมภีร์ศักดิ์สิทธิ์ของคนอินเดียนิกายไวษณพ ในรูปแบบของบทสนทนาที่มีข้อความเกือบทั้งหมด เป็นคำอธิบายเรื่องวิถีทางไปสู่พระผู้เป็นเจ้าอันสูงสุด ส่วนบทที่เป็นคำถามของพระอรชุนในเรื่องความลึกลับและวิถีทางแห่งพระผู้เป็นเจ้านั้น ก็เป็นเพียงส่วนประกอบที่เล็กน้อยเหลือเกิน คล้าย ๆ กับเป็นบทเชื่อมต่อระหว่างคำอธิบายอันยืดยาว แต่ละตอนของพระเจ้าในร่างมนุษย์หรือพระกฤษณะเท่านั้นเอง. ⁰². จาก. THE BHAGAVADGITA, S. RADHAKRISHNAN, HarperCollins Publishers India Pvt Ltd. Printed in India, 14^th impression 2000.
⁰³. จาก. th.wikipedia.org/wiki/ภควัทคีตา, วันที่สืบค้น 15 พ.ย.2559.
⁰⁴. นิกายไวษณพ ไวษณพนิกาย หรือ ลัทธิไวศณพ (Vishnav) เป็นหนึ่งในนิกายของศาสนาฮินดู ที่สืบเนื่องมาจากศาสนาพราหมณ์ นับเป็นศาสนาที่มีความเก่าแก่มากที่สุด, ลัทธิไวษณพนี้ นับถือพระวิษณุเจ้าเป็นเทพองค์สูงสุด เชื่อว่าวิษณุสิบปาง หรือนารายณ์ 10 ปางอวตารลงมาจุติ มีพระลักษมีเป็นมเหสี มีพญาครุฑเป็นพาหนะ นิกายนี้มีอิทธิพลมากในอินเดียภาคเหนือและภาคกลางของประเทศ นิกายนี้เกิดเมื่อ พ.ศ.1300 สถาปนาโดยท่านนาถมุนี (Nathmuni), ที่มา: th.wikipedia.org/wiki/ศาสนาฮินดู, วันที่สืบค้น 09 ก.พ.2560.
⁰⁵. มหากาพย์มหาภารตะ มหาภารตะ หรือ มหาภารตยุทธ รายละเอียดดูใน  A01.บทนำ มหาภารตยุทธ
⁰⁶. คัมภีร์พระเวท หมายถึง คัมภีร์ที่เก่าแก่ของพวกอินโด-อารยัน เป็นแหล่งกำเนิดของวรรณกรรมอินเดีย คำว่า "เวท" แปลว่า ความรู้ มาจาก วิทฺ ธาตุ ที่แปลว่ารู้ ซึ่งหมายถึงความรู้ทางศาสนา หรือความรู้ทางด้านจิตใจของชาวฮินดู คัมภีร์พระเวท มิใช่ผลงานของนักปราชญ์ หรือของศาสดาคนใดคนหนึ่งโดยเฉพาะ หากเป็นที่รวมปัญญาความนึกคิดของบรรพบุรุษของชาวอินเดียหลายชั่วอายุคน ที่สืบทอดกันมาโดยวาจาเป็นเวลาหลายร้อยปี จนในที่สุดก็รวบรวมจารึกลงเป็นลายลักษณ์อักษร

"พระเวท" นั้นประกอบด้วยคัมภีร์สามประเภทด้วยกัน คือ:
หนึ่ง) คัมภีร์สังหิตา หรือ มันตระ คำว่า "สังหิตา" แปลว่าที่รวมหรือชุมชน ในที่นี้หมายถึง ชุมนุมบทสดุดีเทพเจ้า บทสวดขับร้องมนต์หรือคาถาและสูตรสำหรับใช้ในพิธีบูชายัญ บทประพันธ์ทั้งหมดในคัมภีร์สังหิตาเป็นร้อยกรองกล่าวคือแต่งเป็นฉันท์.
สอง) คัมภีร์พราหมณะ ได้แก่ข้อความร้อยแก้ว อธิบายความหมายของบทสดุดีเทพเจ้า บัญญัติว่าบทสดุดีใดควรใช้ในที่ใด พรรณนาถึงกำเนิดของบทสดุดีในส่วนที่เกี่ยวกับกำเนิดของพิธีบูชายัญ ตลอดจนอธิบายความหมายของพิธีบูชายัญด้วย.
สาม) คัมภีร์อารัณยกะ และอุปนิษัท ได้แก่ บทประพันธ์ที่ว่าด้วยความนึกคิดทางด้านปรัชญาหรืออีกนัยหนึ่ง คือความนึกคิดที่เกี่ยวเรื่องวิญญาณ หรืออาตมัน เรื่องพระเป็นเจ้า เรื่องโลก และเรื่องมนุษย์ ข้อความบางตอนในคัมภีร์อารัณยกะและอุปนิษัท ซ้ำกับที่มีอยู่ในคัมภีร์พราหมณะ.

คัมภีร์สังหิตา หรือ มันตระ ดังที่ได้กล่าวข้างต้นนั้น คงจะมีการแพร่หลายอยู่มากมายตามสำนักและอาจารย์ต่าง ๆ และที่พอจะจำแนกออกเป็นประเภทต่าง ๆ สามารถจำแนกได้ดังนี้:
หนึ่ง) ฤคเวทสังหิตา เป็นสังหิตาหรือชุมนุมบทประพันธ์ที่ว่าด้วยบทสดุดีเทพเจ้า
สอง) ยชุรเวทสังหิตา เป็นสังหิตาหรือชุมนุมประพันธ์ที่ว่าด้วยสูตรสำหรับใช้ในพิธีบูชายัญ ซึ่งยังแยกออกอีกเป็นสองแขนง คือ กฤษณะยชุรเวท แปลว่ายชุรเวทดำ และศุกละยชุรเวท แปลว่า ยชุรเวทขาว
สาม) สามเวท เป็นสังหิตาหรือชุมนุมบทประพันธ์ที่ว่าด้วยบทสวดขับร้อง
สี่) อาถรรพเวทสังหิตา เป็นสังหิตาหรือชุมนุมบทประพันธ์ที่ว่าด้วยมนต์หรือคาถาต่าง ๆ
สังหิตาสี่ประเภทข้างต้นนี้นั้น เป็นพื้นฐานอันก่อให้เกิดคัมภีร์พระเวททั้งสี่ ที่เรียกว่า "จตุรเวท" อาจกล่าวได้ว่าคัมภีร์พระเวทแต่ละคัมภีร์นั้น ต่างก็มีคัมภีร์พราหมณะ อารัณยกะ และอุปนิษัทเป็นบริวาร ในทำนองเดียวกันกับคัมภีร์ยชุรเวท สามเวท และอาถรรพเวท ก็มีคัมภีร์พราหมณ์ะ อารัณยกะและอุปนิษัท เป็นบริวาร
คัมภีร์ทั้งสี่หมวด ที่กล่าวมาแล้วนี้คือ เวท พราหมณะ อารัณยกะ และอุปนิษัทนั้น มีอายุกาลเรียงตามลำดับและเรียกรวม ๆ ว่าเป็น "ศรุติ" แปลว่าสิ่งที่ได้ยินมา หมายถึงได้ยินมาจากพระเจ้า โดยผ่านสื่อกลางคือ ฤๅษีมุนี และด้วยเหตุนี้จึงเป็น "อเปารุเษยะ" (ไม่ใช่เป็นของมนุษย์สร้างขึ้น) บรรดาฤๅษีมุนีผู้ได้ยินได้ฟัง "ศรุติ" เรียกว่า "มันตทรรษฎา" แปลว่า ผู้ที่ได้เห็นหรือได้รับมนตร์จากพระเจ้า.
{ที่มา: www.gotoknow.org, วันที่สืบค้น 13 กุมภาพันธ์ 2560 ซึ่งอ้างอิงมาจาก หนึ่ง) จำลอง สารพัดนึก, ประวัติวรรณคดีสันสกฤต, กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาลัยรามคำแหง 2546, หน้าที่ 7. สอง) กรุณา-เรืองอุไร กุศลาสัย, ภารตวิทยา พิมพ์ครั้งที่ 5, กรุงเทพมหานคร: ศยาม, 2547, หน้าที่ 25-29. สาม) กรุณา-เรืองอุไร กุศลาสัย, อินเดีย อนุทวีปที่น่าทึ่ง กรุงเทพมหานคร: ศยาม, 2542, หน้า 60.}
⁰⁷. พระอรชุน (Arjuna) เป็นหนึ่งในตัวละครเอกแห่งมหากาพย์มหาภารตะ ชื่อนี้หมายถึง สว่าง ส่องแสง ขาว หรือเงิน อรชุนเป็นนักยิงธนูที่มีฝีมือสูงส่ง ไม่มีใครเทียบได้ เป็นพี่น้องคนที่สามในบรรดาปาณฑพทั้งห้า เป็นลูกของนางกุนตี ภรรยาคนแรกของปาณฑุ และเป็นคนเดียวในพี่น้องปาณฑพที่ได้รับพรและอาวุธวิเศษจากเทพเจ้ามากที่สุดด้วย.

รูปปั้นฆโฏตกัจ (Ghaṭotkacha Statue - Sanskrit घटोत्कच) กำลังสู้กับกรรณะ, ใกล้สนามบินนานาชาติ Ngurah Rai, บาหลี, อินโดนีเซีย, ที่มา: www.thetripjournal.com, วันที่สืบค้น 14 กุมภาพันธ์ 2560.

อรชุนเป็นลูกของพระอินทร์ที่ประทานมาให้นางกุนตี เพราะท้าวปาณฑุต้องคำสาป จึงไม่สามารถมีลูกได้ อรชุนมีพี่สองคนคือ ยุธิษฐิระกับภีมะ และมีน้องอีกสองคน คือ นกุลกับสหเทพ อรชุนเป็นคนรูปงามมีฝีมือในการรบ และพรสวรรค์ในการยิงธนูมากที่สุด. (ที่มา: th.wikipedia.org/wiki/อรชุน, วันที่สืบค้น 14 กุมภาพันธ์ 2560).
⁰⁸. ฝ่ายปาณฑพ (อ่านว่า ปาน-ดบ) หากเขียนเป็นสันสกฤตว่า ปาณฑว (ให้อ่านว่า ปาน-ทะ-วะ) เป็นกลุ่มพี่น้องห้าคน ที่สืบเชื้อสายจากท้าวปาณฑุ ประสูติจากพระนางกุนตีและพระนางมาทรี ที่ร่ายเวทมนตร์อัญเชิญเทพมาประทานโอรส
หนึ่ง) ยุธิษฐิระ นางกุนตีอัญเชิญพระธรรมเทพ (พระยายม) มาประทานโอรส  (พี่คนโตได้รับการยกย่องมากที่สุดว่ามีคุณธรรมสูง ถูกแต่งตั้งให้เป็นมหากษัตริย์ตัวจริงดูแลน้อง ๆ ที่เป็นกษัตริย์ผู้ช่วย) เป็นสามีที่นางกฤษณา* ให้ความเคารพมากที่สุด.
สอง) ภีมะ นางกุนตีอัญเชิญพระพายมาประทานโอรส (มีกำลังมากที่สุดในหมู่พี่น้อง ชำนาญในการต่อสู้ประชิดตัว การใช้คทา และมวยปล้ำ) เป็นสามีที่รักนางกฤษณามากที่สุด.
สาม) อรชุน นางกุนตีอัญเชิญพระอินทร์มาประทานโอรส (เก่งที่สุดในบรรดาพี่น้องด้วยกัน โดยเฉพาะเรื่องการยิงธนู) เป็นสามีที่นางกฤษณาแอบรักมากที่สุด เพราะเป็นผู้ประลองยิงธนูแล้วได้นางมา.
สี่) นกุล นางมาทรีอัญเชิญพระอัศวินมาประทานโอรส เป็นฝาแฝดกับสหเทพ ชำนาญในการรบบนหลังม้า เป็นคนที่นางกฤษณาชมว่ารูปงามที่สุดในบรรดาพี่น้อง.
ห้า) สหเทพ นางมาทรีอัญเชิญพระอัศวินมาประทานโอรส เป็นฝาแฝดกับนกุล ชำนาญในโหราศาสตร์ มีความสุภาพอ่อนโยน มีความชำนาญในการเลี้ยงปศุสัตว์ ทำหน้าที่แฝงตัวในราชสำนักของท้าววิราฎ. 

จากซ้ายไปขวา: ภีมะ, อรชุน, ยุธิษฐิระ, ฝาแฝดนกุลและสหเทพ และพระนางเทราปตี, ที่มา: www.cours-colledge.com, วันที่สืบค้น 16 กุมภาพันธ์ 2560.

หมายเหตุ  *นางกฤษณา เป็นชื่อหนึ่งของนางเทราปที แปลว่า ตัวดำ ผิวคล้ำ บางครั้งก็เรียกรวมกันว่า "นางกฤษณา เทราปที".
{ที่มา: oknation.nationtv.tv (เขียนโดย ดร.วรเดช มีแสงรุทรกุล-เมื่อ 17 กรกฎาคม 2557), วันที่สืบค้น 16 กุมภาพันธ์ 2560}
⁰⁹. ฝ่ายเการพ เป็นกลุ่มพี่น้อง 101 คน ที่สืบเชื้อสายจากท้าวธฤตราษฎร์ ประสูติจากพระนางคานธารีธิดาแห่งนครคันธาระ พี่น้อง 101 คน ประกอบด้วย:
   1) ทุรโยธน์ พระราชโอรสองค์โตและเป็นผู้นำเหล่าพี่น้องเการพ ชิงชังพวกพี่น้องปาณฑพมาก และเป็นผู้ชักนำไปสู่งสงครามทุ่งกุรุเกษตร
   2) ทุหศาสัน พระราชโอรสองค์ที่สอง ชิงชังพวกปาณฑพมากเช่นเดียวกัน และพยายามดูหมิ่นเหยียดหยามพระนางเทฺราปที พระชายาของเหล่าปาณฑพด้วยการเปลื้องผ้าและประจานกลางสภา เมื่อพวกปาณฑพแพ้พนันสกากับทุรโยชน์
   3) วิกรรณะ พระราชโอรสองค์เดียวที่มีคุณธรรม และเป็นองค์เดียวที่บอกว่านางเทราปตี ยังไม่ตกเป็นทาสจากการพนันสกา
   4) พระอนุชาอีก 97 องค์ ไม่มีบทบาทในมหากาพย์มหาภารตะมากนัก ไม่ทราบพระนาม
   5) ทุหศาลา เป็นพระธิดาองค์สุดท้อง และเป็นชายาของชัยทรัถ.
  (ปรับปรุงจาก. th.wikipedia.org, วันที่สืบค้น 17 กุมภาพันธ์ 2560).

ทุรโยธน์ กำลังแสดงกองกำลังของตนต่อโทรณะหรือโทรณาจารย์, ที่มา: www.wikiwand.com, วันที่สืบค้น 17 กุมภาพันธ์ 2560.

¹⁰. พระกฤษณะ ดูรายละเอียดใน http://huexonline.com/knowledge/20/88/
¹¹. เซอร์ เอ็ดวิน อาร์โนลด์ (Sir Edwin Arnold)  (10 มิ.ย. พ.ศ.2375 - 24 มี.ค. พ.ศ.2447) เป็นกวีและนักหนังสือพิมพ์ชาวอังกฤษ เป็นที่รู้จักจากผลงานหนังสือ ประทีปแห่งเอเซีย (The Light of Asia). ท่านเกิดที่เมืองเกรฟเซนด์ (Gravesend) เป็นบุตรชายคนที่สองของผู้พิพากษา โคเบิร์ต คอลเลส (Robert Coles Arnold) ท่านได้เข้าศึกษาที่โรงเรียนหลวงโรเชสเตอร์ (King's School, Rochester), ราชวิทยาลัยแห่งลอนดอน (King's College London) และมหาวิทยาลัยอ็อกซฟอร์ด (University College, Oxford) หลังจากไปทำงานที่อินเดีย ท่านได้เป็นคอลัมนิสต์และได้เขียนบทความถึงความเสื่อมโทรมของพุทธสถานโบราณในอินเดีย และโดยเฉพาะอย่างยิ่งท่านได้เขียนหนังสือ "ประทีปแห่งเอเชีย" (The Light of Asia) ในปี พ.ศ.2434 ซึ่งทำให้ท่านเป็นที่รู้จักไปทั่วโลก, ปรับปรุงและที่มา: th.wikipeida.org และ en.wikipedia.org/wiki/Edwin_Arnold, วันที่สืบค้น 02 พฤษภาคม 2560.