ปรัชญาอินเดีย เล่มที่ 1.003 - ยุคพระเวท: บทสวดแห่งฤคเวท

   
       
 
พระเวททั้งสี่ – ส่วนต่าง ๆ ของพระเวท มนต์ พราหมณ์ อุปนิษัท – ความสำคัญของการศึกษาบทสวด – วัน (ที่ระบุเรื่องราว) และความเป็นผู้ประพันธ์ – มุมมองที่แตกต่างในการสั่งสอนด้วยบทสวด – แนวโน้มทางด้านปรัชญา – ศาสนา – เทวา –  ธรรมชาตินิยมและมานุษยวิทยา – สวรรค์และโลกมนุษย์ - พระพิรุณ - ฤทธา – พระสุริยะ – อุษา – โสม (พระจันทร์) – พระยม – พระอินทร์ - เทพชั้นรองและเทพีต่าง ๆ  – การจำแนกประเภทเทพยดาต่าง ๆ ของพระเวท – แนวโน้มต่าง ๆ ที่เชื่อว่ามีพระเจ้าองค์เดียว - เอกเทวนิยม – ธรรมชาติอันมีเอกภาพ – แรงกระตุ้นที่หลอมรวมเป็นหนึ่งเดียวกับภาวะจิตที่มีเหตุผล – การส่งผลของการมีจิตสำนึกทางศาสนา – อติเทวนิยม – พระวิศวกรรม พระพฤหัสบดี พระประชาบดี และพระหิรัณยกภา – รุ่งอรุณแห่งการวิพากษ์วิจารณ์ – ความไม่เพียงพอทางปรัชญาเอกเทวนิยม-ที่เชื่อว่ามีพระเป็นเจ้าเป็นเทวดาองค์เดียว – เอกนิยม - ความเชื่อที่ว่ามีเพียงปัจจัย – ปรัชญาและศาสนา – การคาดเดาเกี่ยวกับจักรวาลวิทยาของบทสวดพระเวท – นาสาทียะสูกตะ – ความสัมพันธ์ของโลกกับสิ่งที่แน่นอน – ปุรุษะสูกตะ – ศาสนาในทางปฏิบัติ – ผู้สวดมนต์ – เครื่องบูชา หรือ เมธ – กฎทางจริยธรรม – กรรม – การบำเพ็ญทุกรกิริยา – วรรณะ – ชาติหน้า – สองวิถีของบรรดาเทพเจ้าและเหล่าพระบิดา – นรกอเวจี – การเกิดใหม่ – บทสรุป.
  พระเวทเป็นเอกสารที่เก่าแก่ที่สุดที่เรามีในจิตใจของมนุษย์. วิลสันได้เขียนไว้ว่า: "เมื่อข้อความในฤคเวทและยชุรเวทเสร็จสมบูรณ์นั้น เราจะมีเนื้อหาอย่างเพียงพอสำหรับการชื่นชมอย่างปลอดภัยของผลที่ได้มาจากสิ่งเหล่านี้ และสภาพที่แท้จริงของชาวฮินดูทั้งทางการเมือง และทางศาสนา ณ วันที่ร่วมบันทึกถึงการจัดระเบียบทางสังคมที่เก่าแก่ที่สุดที่รู้จักกัน - ก่อนรุ่งอรุณของอารยธรรมกรีก - ก่อนร่องรอยที่เก่าแก่ที่สุดของจักรวรรดิอัสซีเรียที่ได้ค้นพบขึ้น - อาจร่วมสมัยกับงานเขียนภาษาฮิบรูที่เก่าแก่ที่สุด และภายหลังราชวงศ์อียิปต์เท่านั้น ซึ่งเรายังรู้เพียงเล็กน้อยยกเว้นบางชื่อที่สืบเสาะไม่ได้ พระเวทได้ให้ข้อมูลที่มากมายแก่เรา

  เกี่ยวกับสิ่งที่น่าสนใจที่สุดในการไตร่ตรองศึกษาสมัยโบราณ."¹ มีสี่พระเวท: ฤคเวท ยชุรเวท สามเวท และอรรถรเวท⁰¹ โดยที่สามพระเวทแรกนั้น มีความเหมาะเหมือนไม่เพียงแต่ในชื่อ รูปแบบ และภาษาเท่านั้น แต่ยังมีความเหมาะเข้ากันได้ในเนื้อหาอีกด้วย. ฤคเวทนั้นเป็นหลักสำคัญของพระเวททั้งหมด. เป็นลำนำที่ได้รับแรงดลใจที่ชาวอารยันนำมาจากถิ่นเก่าของพวกเขา แล้วนำพามาสู่อินเดียในฐานะที่เป็นสมบัติอันล้ำค่าที่สุดของชาวอารยันที่ได้รวบรวมเก็บไว้ พวกเขาตอบสนองต่อการกระตุ้นโดยต้องรักษาสมบัติของเขาไว้ให้ดี จากการที่ชาวอารยันได้พบผู้นับถือเทพเจ้าอื่น ๆ จำนวนมากในแผ่นดินใหม่. (ภารตะมาตา แผ่นดินที่พวกเขาได้ทยอยย่างกรายเข้ามาเป็นระลอก) ฤคเวทคือสมบัติที่สะสมไว้. ส่วนสามเวท เป็นคัมภีร์ที่รวบรวมพิธีกรรมพิธีสวดไว้อย่างหมดจด. สิ่งที่พบส่วนใหญ่ในฤคเวทนั้น แม้แต่บทสวดที่มีลักษณะเฉพาะ ก็ไม่มีบทศึกษาที่โดดเด่นในตัวเอง. พระเวททั้งหลายล้วนถูกจัดเตรียมไว้เพื่อขับลำนำถวายบวงสรวง. ยชุรเวทก็เป็นเช่นเดียวกับสามเวท ซึ่งต่างก็มีวัตถุประสงค์ในทางพิธีกรรม. ประมวลคัมภีร์พระเวทเหล่านี้ได้รังสรรค์ขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการของศาสนพิธี. วิทนีย์ได้เขียนว่า: "ในยุคพระเวทตอนต้นนั้น การบูชาสังเวยคงเป็นการอุทิศตนแบบหลวม ๆ มิได้ผูกมัด ไม่ผูกมัดในกิจของนักบวชหรือพรตผู้มีอภิสิทธิ์ (ในการติดต่อกับพระผู้เป็นเจ้า) ไม่ได้ควบคุมรายละเอียดปลีกย่อย ทว่าปล่อยให้เป็นไปตามแรงดลใจเสรีของผู้ถวายพร้อมเพลงสรรเสริญและบทสวดของฤคเวทและสามเวท ขณะที่ปากได้พึมพำกล่าวถวายนั้น สองแขนก็มอบของกำนัล อันเนื่องจากหัวใจเขาได้รับแรงดลใจได้นำสู่พระผู้เป็นเจ้า... อย่างไรก็ตาม เมื่อกาลเวลาล่วงไป พิธีกรรมก็เป็นทางการมากขึ้นเรื่อย ๆ จนในที่สุดก็กลายเป็นการสืบทอดอย่างมีลำดับขั้นของกิจกรรมเดี่ยวที่มีการควบคุมอย่างเข้มงวดและละเอียดถี่ถ้วน ไม่เพียงแต่โคลงกลอนที่กำหนดไว้ซึ่งต้องยกมาในพิธีเท่านั้น แต่ก็มีการสร้างพูด สูตรของกลุ่มคำ ตั้งมั่นที่จะมาพร้อมกับวัตรปฏิบัติของแต่ละบุคคล อันรวมเป็นงานทั้งหมดเพื่ออธิบาย แก้ต่างให้ตนเอง อวยพร ให้ความหมายในเชิงสัญลักษณ์หรือสิ่งที่คล้ายกัน. ...สูตรการบูชายัญเหล่านี้มีชือว่า ยชุส ซึ่งรากศัพท์คือ ยช ไปถึงการสังเวย. ... ยชุรเวทประกอบด้วยสูตรเหล่านี้ บางส่วนเป็นร้อยแก้วบางส่วนเป็นร้อยกรอง จัดเรียงลำดับเพื่อใช้ในการบูชายัญ."² สิ่งที่สะสมของสามเวทและยชุรเวทจะต้องจัดทำขึ้น 
---------------
¹ ว.ต.อ. (วารสารราชสมาคมตะวันออกศึกษา), เล่มที่ 13, พ.ศ.2395, หน้า 206.
² การดำเนินการของสมาคมอเมริกันตะวันออกศึกษา, เล่มที่ 3 หน้าที่ 304.
หมายเหตุ การขยายความ
⁰¹. บ้างก็เรียก อถรรพเวท หรือ อาถรรพเวท

  ในช่วงระหว่างการสั่งสม (บทสวด กลุ่มคำ) ของฤคเวทและยุคพราหมณ์ เมื่อศาสนพิธีกรรมได้จัดวางรากฐานไว้ดีแล้ว. คัมภีร์อรรถรเวทที่ได้สั่งสมเป็นเวลายาวนานนั้น พระเวทก็มิได้ให้การเชิดชูให้ศักดิ์ศรีนัก แม้ว่าสำหรับวัตถุประสงค์ของเรา (ในการศึกษาจำแนกประเภทพระเวทนั้น) คัมภีร์อรรถรเวทมีความสำคัญรองลงมาจากฤคเวทเท่านั้น เมื่อเป็นเช่นนี้แล้ว นี่ก็คือการรวบรวมเนื้อหาทางประวัติศาสตร์อย่างอิสระ. จิตวิญญาณที่มีความแตกต่างได้แผ่ซ่านกระจายไปทั่ว (คำสอนของ) พระเวท ซึ่งเป็นผลผลิตของความคิดในยุคหลัง. แสดงให้เห็นผลของจิตวิญญาณที่มีการประนีประนอมน้อมปรับโดยชาวอารยันที่นับถือ (รังสรรค์) พระเวท นำมาใช้กับแง่ที่เป็นเหล่าเทพเจ้าองค์ใหม่และบรรดาผีสางที่ชาวพื้นเมืองเดิมในแผ่นดินใหม่ที่นับถือ เหล่าชาวอารยันนี้ก็ค่อย ๆ ปราบ (ความคิดนับถือผีเดิม ๆ ) ลงอย่างช้า ๆ .        ในแต่ละพระเวทจะประกอบด้วยสามส่วน ที่เรียกว่า มนต์ พราหมณ์ และ อุปนิษัท (Mantras, Brāhmaṇas and Upaniṣads). การรวบรวมบทสวดมนต์หรือบทสวดที่เรียกว่า สัมหิตา (Saṁhitā). เหล่าพราหมณ์นั้นได้รวมถึงศีล และหน้าที่ทางศาสนา. อุปนิษัท และอารัญยกะ เป็นบทสรุปส่วนสุดท้ายของพราหมณ์ที่กล่าวถึงปัญหาทางปรัชญา. อุปนิษัทนั้นมีภูมิหลังทางจิตของความคิดที่เรียงลำดับมาทั้งหมดของประเทศนี้ (อินเดีย). ในยุคเริ่มต้นของอุปนิษัทนั้น ไอตเรยะ⁰¹ (อุปนิษัท) และ เกาษีตกิ⁰² (อุปนิษัท) อยู่ในหมวดของฤคเวท, เกนะ⁰³ (อุปนิษัท) และ ฉานโทคยะ⁰⁴ (อุปนิษัท) อยู่ในหมวดของสามเวท, อีษา⁰⁵ (อุปนิษัท) ไตติรียะ⁰⁶ (อุปนิษัท) และพฤหทารัณยกะ⁰⁷ (อุปนิษัท) อยู่ในหมวดยชุรเวท, และปรัสนะ⁰⁸ (อุปนิษัท) พร้อมทั้งมุณฑกะ⁰⁹ (อุปนิษัท) อยู่ในหมวดของอรรถรเวท. ส่วนคัมภีร์อารัณยกะนั้นอยู่ระหว่างบรรดาพราหมณ์และอุปนิษัท และตามชื่อที่บอกเป็นนัยเจตจำนงที่ใช้เป็นสิ่งในการทำสมาธิสำหรับผู้ (ประสงค์จะหลุดพ้น) ที่อยู่ในพงป่า. บรรดาพราหมณ์ได้ถกกันถึงพิธีกรรมของผู้ครองเรือน (หรือคฤหัสถ์) เมื่อย่างเข้าวัยชราก็ต้องไปอาศัยอยู่ในป่า จำเป็นที่ต้องมีพิธีกรรมบางอย่างมาทดแทน และนั่นก็คือคัมภีร์อารัณยกะ. ในแง่มุมเชิงสัญลักษณ์และจิตวิญญาณของลัทธิบูชายัญนั้นได้ถูกไตร่ตรองทบทวน และการทำสมาธินี้ก็ได้นำมาทดแทน (ลัทธิ) สังเวยบูชายัญนี้. คัมภีร์อารัณยกะก่อให้เกิดการเชื่อมโยงระหว่างพิธีกรรมการบรรดาพราหมณ์กับปรัชญาของอุปนิษัท. ในขณะที่บทสวดก็เป็นการสร้างบทกวีขึ้น¹ พวกพราหมณ์นั้นเป็นการงานของนักบวช และอุปนิษัทนั้นเป็นการทำสมาธิญาณสมาบัติของเหล่าปราชญ์. ศาสนาแห่งธรรมชาติของบทสวด ศาสนาแห่งกฎของบรรดาพราหมณ์ และศาสนาแห่งจิตวิญาณของอุปนิษัทนั้น
---------------
¹ R.V., (ภ.ร.- ภาษยะของศรีรามานุชาจารย์ในเวทานตะสูตร.???), หน้าที่ 164. 6.; บทที่ 10 129. 4.
หมายเหตุ การขยายความ
⁰¹  ไอตเรยะ อุปนิษัท "ตัวตนและอาตมันของมนุษย์" (ฤคเวท) (Aitareya Upaniṣad)
⁰²  เกาษีตกิ (อุปนิษัท) อยู่ในหมวดของฤคเวท
⁰³  เกนะ อุปนิษัท "ใครย้ายโลก" (สามเวท) (Kena Upaniṣad)
⁰⁴  ฉานโทคยะ อุปนิษัท "บทเพลงและการสังเวย" (สามเวท) (Chāndogya Upaniṣad)
⁰⁵  อีษา อุปนิษัท "ผู้ปกครองภายใน" (ศูกล ยชุรเวท) (Īśa Upaniṣad)
⁰⁶  ไตติรียะ อุปนิษัท (บ้างก็ใช้ว่า ไตตติรียะ) "จากอาหาร สู่ปิติ" (กฤษณะ ยชุรเวท) (Taittirīya Upaniṣad)
⁰⁷  พฤหทารัณยกะ อุปนิษัท (ศูกล ยชุรเวท) (Bṛhad-āraṇyaka Upaniṣad)
⁰⁸  ปรัสนะ อุปนิษัท "ลมหายใจของชีวิต" (อรรถรเวท หรือ อาถรรพเวท) (Praśna Upaniṣad)
⁰⁹  มุณฑกะ อุปนิษัท "การรับรู้สองอย่าง" (อรรถรเวท หรือ อาถรรพเวท) (Muṇḍaka Upaniṣad)
^01-09 ปรับปรุงจากที่มา: en.wikipedia.org และ oknation.nationtv.tv/blog/chaiyassu/2011/02/11/entry-1, วันที่สืบค้น 28 กันยายน 2560. และหลักการแห่งอุปนิษัท (The Principal Upaniṣad​​​​​s)​​โดย ฯพณฯ สรวปัลลี ราธากฤษณัน (Servepalli Radhakrishnan), สำนักพิมพ์ Humanity Books, ปีที่พิมพ์ ค.ศ.1992, สหรัฐอเมริกา.


  มีความสอดคล้องกันอย่างใกล้ชิดกับสามฝ่ายที่ยิ่งใหญ่อันเป็นไปตามแนวคิดของเฮเกิลที่เกี่ยวกับการพัฒนาศาสนา. แม้ว่าในระยะหลัง ทั้งสามศาสนาได้ดำรงเคียงข้างกัน ซึ่งไม่ต้องสงสัยเลยว่าทั้งสามศาสนาแต่เก่ากาลนั้น ได้รับการพัฒนาตามลำดับ. ในอุปนิษัทนั้น ขณะที่มีความต่อเนื่องในการบูชาพระเวท ในอีกแง่หนึ่ง นั่นก็ถือว่าเป็นการต่อต้านศาสนาพราหมณ์.

 
       การศึกษาบทสวดฤคเวทนั้น เป็นสิ่งจำเป็นที่จะทำให้มีความเข้าใจถึงเรื่องราวอย่างเพียงพอในแนวคิดของชาวอินเดีย. ไม่ว่าเราจะคิดอย่างไร ตำนานที่ไม่ครบองคาพยพ หรือนิทานเปรียบเทียบหยาบ ๆ การจัดรวมกลุ่มที่คลุมเครือ หรือองค์ประกอบที่ยังไม่สมบูรณ์ ยังคงเป็นที่มาของแนวปฏิบัติและปรัชญาในยุคหลังของชาวอินโด-อารยัน และการศึกษาสิ่งเหล่านี้เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับความเข้าใจที่ถูกต้องของแนวคิดในภายภาคหน้า. เราพบกับความสดชื่นและความเรียบง่ายและมนต์เสน่ห์ที่ไม่สามารถอธิบายได้ในลมหายใจของฤดูใบไม้ผลิหรือดอกไม้ในยามเช้า อันเกี่ยวโยงกับความพยายามครั้งแรกของจิตใจมนุษย์ในอันที่จะทำความเข้าใจและแสดงให้เห็นถึงความลี้ลับของโลก.
       ข้อความในพระเวทที่เราครอบครองอยู่นั้น มีมาถึงเราในช่วงเวลาของกิจกรรมทางภูมิปัญญา เมื่อเหล่าชนอารยันค้นพบหนทางจากบ้านเกิดเมืองนอนของตนเข้าสู่อินเดีย. พวกเขาได้นำความคิดและความเชื่อบางอย่างที่ได้พัฒนาขึ้นและ(จะ)ดำเนินต่อไปในผืนแผ่นดินอินเดีย. การเรียบเรียงและรวบรวมบทสวดเหล่านี้ต้องใช้เวลานาน. มัคส์ มึลเล่อร์ได้แบ่งยุคสัมหิตาไว้¹. ในยุคโบราณนั้น มีการแต่งบทสวดไว้. มันเป็นยุคสร้างสรรค์ที่โดดเด่นด้วยบทกวีที่แท้จริง เมื่ออารมณ์ของเหล่าชนพรั่งพรูออกมาในรูปของบทเพลง เราได้พบร่องรอยแห่งการสังเวย การอธิษฐานอันเป็นเครื่องบูชาเพียงอย่างเดียวที่ถวายแด่พระผู้เป็นเจ้า. ประการที่สอง มันคือช่วงเวลาของการรวบรวมหรือการจัดกลุ่มอย่างเป็นระบบ ตอนนั้นเอง 
---------------
¹ บางครั้งก็มีความพยายามที่จะกำหนดบทสวดออกเป็นห้าช่วงที่แตกต่างกัน โดยความแตกต่างกันทางความเชื่อของศาสนาและประเพณีทางสังคม. ดู อาร์โนลด์⁰¹.: Vedic Metre.
หมายเหตุ การขยายความ
⁰¹. เอ็ดเวิร์ด เวอร์นอน อาร์โนลด์ (Edward Vernon Arnold) พ.ศ.2400-2469 หรือ ค.ศ.1857-1926 ปราชญ์ชาวอังกฤษ ที่เขียนงานด้านปรัชญาสโตอิก กรีก ละติน และโรมัน.

  ที่บทสวดได้ถูกจัดเรียงในรูปแบบเดียวกับที่เรามีอยู่ในปัจจุบัน. ในช่วงเวลานั้น แนวความคิดเกี่ยวกับการบูชายัญค่อย ๆ พัฒนาไปอย่างช้า ๆ . เมื่อบทสวดได้ถูกเรียบเรียงและรวบรวมขึ้นซึ่งนั่นเป็นเรื่องของจินตนาการและการคาดเดา. เรามั่นใจว่าสิ่งเหล่านี้เป็นปัจจุบัน ซึ่งมีมาก่อนพระคริสต์ประมาณสิบห้าศตวรรษ พระพุทธศาสนาที่เริ่มแพร่หลายในอินเดียเมื่อ 500 ปีก่อนคริสตกาล สันนิษฐานได้ว่าไม่เพียงแต่มีการดำรงอยู่ของบทสวดพระเวท แต่ยังหมายรวมถึงวรรณกรรมด้านพระเวททั้งหมด รวมทั้งพราหมณ์และอุปนิษัท. หรือระบบพราหมณ์ได้ถูกจัดตั้งไว้พร้อมสรรพ เพื่อที่จะให้ปรัชญาอุปนิษัทได้มีการพัฒนารังสรรค์อย่างสมบูรณ์ ก็ต้องใช่้ระยะเวลาอีกยาวนาน¹. การพัฒนาความคิดที่ปรากฎในวรรณกรรมอันโอฬารนี้ ต้องเวลาอย่างน้อยหนึ่งพันปี. ช่วงเวลานี้ก็ไม่นานเกินไป หากเราได้จดจำถึงความหลากหลายและวรรณกรรมที่แสดงให้เห็นนั้นมีการเติบโตขึ้น. นักวิชาการชาวอินเดียบางท่านได้กำหนดบทสวดพระเวทมีอายุราว 3,000 ปีก่อนคริสตกาล ส่วนท่านอื่น ๆ ก็กล่าวว่ามีอายุว่า 6,000 ปีก่อนคริสตกาล. ทิลัค⁰¹ ผู้ล่วงลับได้กำหนดเวลาบทสวดพระเวทไว้ประมาณ 4,500 ปีก่อนคริสตกาล พราหมณ์ราว 2,500 ปีก่อนคริสตกาล อุปนิษัทยุคต้นราว 1,600 ปีก่อนคริสตกาล. จาโคบี⁰² กำหนดบทสวดนี้ไว้ที่ 4,500 ปีก่อนคริสตกาล เราได้กำหนดเป็นศตวรรษที่ 15 ก่อนคริสต์ศักราช และก็เชื่อว่าวันเวลาที่เรากำหนดนี้ไม่ถูกท้าทายว่าเร็วเกินไป.
       ในสัมหิตาฤคเวท หรือบทสวดรวบรวมชุดนี้ ประกอบด้วย 1,017 บทสวด หรือสูกตะ ครอบคลุมบททั้งหมดประมาณ 10,600 บท (หรือพยางค์โคลง). ซึ่งแบ่งเป็นแปดอัษฏัค (อษฺฏองฺค).^2,03  แต่ละอษฺฏองฺคมีแปดอัธยายะหรือบท ซึ่งแบ่งออกเป็นวรรค..??? หรือกลุ่ม. บางครั้งก็แบ่งออกเป็นสิบมณฑล (maṇḍalas) หรือวงกลม. ส่วนหลังนั้นเป็นที่นิยมมากกว่า ในมณฑลนั้นประกอบด้วย 191 บทสวด และมีผู้ประพันธ์ประมาณสิบห้าคนหรือสิบห้าฤษี (ผู้หยั่งรู้หรือปราชญ์) อาทิ โคตะมะ⁰⁴ กัณวะ⁰⁵ เป็นต้น. มีหลักการที่เกี่ยวข้องในการเรียบเรียงบทสวด. ได้วางให้อัคนีเป็นลำดับแรก พระอินทร์เป็นลำดับสอง และที่เหลือ. ซึ่งแต่ละมณฑลทั้งหกถัดไปนั้น กำหนดให้เป็นกลุ่มกวีเดี่ยว และมีการจัดเรียงไว้เป็นแบบเดียวกัน. ในลำดับที่แปดก็ไม่มีการจัดเรียงไว้แน่นอน. มันถูกกำหนดให้เหมือนกับเป็นลำดับแรกซึ่งมาจากผู้ประพันธ์หลายท่าน. มณฑลที่เก้านั้นประกอบด้วยบทสวดที่ระบุถึงโสม (พระจันทร์). บทสวดที่มีมากมายของมณฑลที่แปด
---------------
¹ จากจุดนี้เองนิยามศัพท์ทางปรัชญาก็ได้ก่อเกิดขึ้นมาตามลำดับจากบทสวดเหล่านี้ ไม่ว่าจะเป็น พราหมณ์ อาตมัน โยคะ มีมางสา.
² ประกอบด้วยแปดส่วน คือ อษฺฏองฺค⁰³.
หมายเหตุ การขยายความ ⁰¹. บาล คงคาธาร ทิลัค (Bal Gangadhar Tilak) (23 กรกฎาคม พ.ศ.2399 (ค.ศ.1856) - 1 สิงหาคม พ.ศ.2463 (ค.ศ.1920)). ท่านเป็นนักชาตินิยมอินเดีย ครู นักปฏิรูปสังคม นักกฎหมาย และนักเคลื่อนไหวเพื่อเอกราช. ท่านเป็นผู้นำคนแรกของกลุ่มเคลื่อนไหวเพื่อเอกราชแห่งอินเดีย (Indian Independence Movement). ที่มา: en.wikipedia.org, วันที่สืบค้น 18 กันยายน 2560. ⁰². แฮร์มันน์ จีออร์ค จาโคบี (Hermann Georg Jacobi) (11 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2393 (ค.ศ.1850) - 19 ตุลาคม พ.ศ.2480 (ค.ศ.1937))  เป็นนักอินเดียวิทยาชาวเยอรมันที่โดดเด่น มีความเชี่ยวชาญด้านภาษาสันสกฤตมาก ได้แปลและกำหนดคำว่า โหรา (Hora) ทางดาราศาสตร์ของอินเดีย.
⁰³. อัษฏัค หรือ อษฺฏองฺค.- aṣṭaka (अष्टक) (บาลี: อฏฺฐงฺค, สันสกฤต: อษฺฏ+องฺค)
⁰⁴. โคตะมะ มหาฤๅษี (Gautama Maharishi) ท่านเป็นปราชญ์ฮินดู และมีการกล่าวอ้างถึงทั้งในศาสนาเชน และพุทธศาสนา ท่านได้รับการยกย่องเป็นหนึ่งในเจ็ดปราชญ์ฤๅษีที่ยิ่งใหญ่ (One of the Saptarishis -สัปตะฤๅษี (Seven Great Sages Rishi)) ⁰⁵. กัณวะ (Kaṇva) ท่านเป็นฮินดูฤๅษี ประพันธ์บทสวดบางบทในฤคเวท ท่านมีเชื้อสายปราชญ์ฮินดูโบราณ บางครั้งท่านก็ได้รับเกียรติให้เป็นหนึ่งในเจ็ดปราชญ์ที่ยิ่งใหญ่ (One of the Saptarishis -สัปตะฤๅษี (Seven Great Sages Rishi)).

  และเก้านั้น พบในสามเวทด้วย. ส่วนมณฑลที่สิบ ดูเหมือนว่าจะเป็นส่วนเสริมที่มีขึ้นในภายหลัง. อย่างไรก็ตาม มันก็มีมุมมองที่เป็นปัจจุบันในช่วงสุดท้ายของการพัฒนาบทสวดพระเวท. สีสันด้านกวีนิพนธ์ดั้งเดิมของที่นี่อันเกี่ยวเนื่องกับข้อคิดทางจิตวิญญาณก่อนหน้านี้ก็ป่วย ด้วยความคิดทางปรัชญาที่ซีดเซียว. บทสวดต่าง ๆ ที่คาดเดา (เกิดความกังขาสงสัย) เกี่ยวกับที่มาในการประพันธ์หลากหลายจะมารวมบรรจบกัน. เมื่อรวมกับทฤษฎีอันเป็นนามธรรมเหล่านี้แล้ว ยังพบกับอาคมความเชื่อโชคลางต่าง ๆ และปฏิบัติการอันเป็นยุคของอรรถรเวท. ในขณะที่ส่วนที่คาดเดาบ่งบอกถึงความเจริญด้านจิตใจอันปรากฎเป็นครั้งแรกในกวีบทสวด คุณลักษณะเช่นนี้แสดงให้เห็นว่าเมื่อถึงเวลานั้นชาวอารยันพระเวทต้องคุ้นเคยกับหลักคำสอนและวัตรปฏิบัติของชาวอินเดียดั้งเดิม และทั้งสองนี้ก็เป็นเครื่องบ่งชี้อันแจ่มแจ้งถึงที่มาตอนปลายของมณฑลที่สิบ.

 
       มีนักวิชาการที่มาด้วยความสามารถได้จัดมุมมองที่แตกต่างกันของจิตวิญญาณของบทสวดพระเวท นักวิชาการเหล่านี้น้อมนำเอาคัมภีร์โบราณมาศึกษาชีวิตของพวกเขา. ฟลายเดอฮาร์ (Pfleiderer)⁰¹ กล่าวว่า "คำอธิษฐานที่ไร้เดียงสาเหมือนเด็กปฐมวัยของฤคเวท." พิกเทต⁰² ยืนยันว่าชาวอารยันตามที่ปรากฎในฤคเวทนั้นนับถือพระผู้เป็นเจ้าองค์เดียว แม้ว่าจะคลุมเครือและเก่ากาลก็ตาม. โรธ⁰³ และ ทยานันทะ สรัสวตี⁰⁴ ผู้ก่อตั้งอารยสมาช⁰⁵ ก็เห็นด้วยกับมุมมองนี้. ซึ่งราม โมฮัน รอย⁰⁶ ถือว่าเทพเจ้าต่าง ๆ ในพระเวทนั้น เป็น "การแสดงเชิงเปรียบเทียบของคุณลักษณะของเทพสูงสุด". สอดคล้องกับปราชญ์ท่านอื่นที่กล่าวไว้ บลูมฟิลด์⁰⁷ บทสวดของฤคเวทนั้น ถือเป็นองค์ประกอบที่ได้เสียสละของเผ่าพันธุ์อารยันเก่ากาลอันมีความสำคัญยิ่งต่อพิธีกรรมต่าง ๆ . ศาสตราจารย์แบร์เกน⁰⁸ ก็เชื่อเช่นนั้นในเชิงเปรียบเทียบ. สายณะ⁰⁹ นักวิจารณ์อินเดียผู้มีชื่อเสียง นำการตีความที่แสดงถึงความเป็นธรรมชาติของเทพต่าง ๆ มาใช้ในบทสวด ซึ่งได้รับการสนับสนุนการศึกษาวิจัยจากแหล่งทุนยุโรปสมัยใหม่. ในบางครั้งระยะต่อมานั้น สายณะได้ตีความบทสวดด้านจิตวิญญาณของศาสนาพราหมณ์. ความคิดเห็น (ของเหล่าปราชญ์ข้างต้น) ก็ไม่จำเป็นว่าจะแย้งเป็นปฏิปักษ์ต่อกัน เพียงเหล่าปราชญ์นั้นได้ชี้ให้เห็นถึงคุณลักษณะที่แตกต่างกัน
หมายเหตุ การขยายความ ⁰¹. ออตโต ฟลายเดอฮาร์ (Otto Pfleiderer) (13 กันยายน พ.ศ.2382 (ค.ศ.1839) - 18 กรกฎาคม พ.ศ.2451 (ค.ศ.1908)) เป็นนักเทววิทยาโปรเตสแต้นท์ชาวเยอรมัน. ⁰². อาดอยฟ์ พิกเทต (Adolphe Pictet) (11 กันยายน พ.ศ.2342 (ค.ศ.1799) - 20 ธันวาคม พ.ศ.2418 (ค.ศ.1875)) เป็นนักชาติพันธุ์วิทยา นักภาษาศาสตร์ (linguist) และนักนิรุกติศาสตร์ (philologist) ชาวสวิส.
⁰³.  กุสตาฟ โรธ (Gustav Roth) เกิดเมื่อ พ.ศ.2459 ท่านเป็นนักอินเดียวิทยา นักไวยากรณ์ และปรัชญา มีงานวิจัยด้านปรัชญาฮินดูและพระพุทธศาสนา. ⁰⁴.  มหาฤๅษี ทยานันทะ สรัสวตี (Dayānanda Sarasvatī) 12 ก.พ. พ.ศ.2367 - 30 ต.ค.2426 เป็นนักปรัชญาอินเดียแนวพระเวท เป็นผู้นำทางสังคม ผู้ก่อตั้งอารยสมาช ซึ่ง ฯพณฯ ดร.สวรปัลลี ราธากฤษณัน เรียกท่านว่า ผู้สร้างอินเดียยุคใหม่ เทียบเท่ากับศรี อรพินโธ. 
⁰⁵.  อารยสมาช (Arya Samaj สันสกฤต: आर्य समाज ) หรือสมาคมชั้นสูง หรือขบวนการปฏิรูปศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ที่เน้นความเชื่อว่ามีพระผู้เป็นเจ้าเพียงองค์เดียวของอินเดีย ที่ส่งเสริมค่านิยมและการปฏิบัติตามความเชื่อในอำนาจที่ไม่มีข้อผิดพลาดของพระเวท สมาชหรือสมาคมนี้ก่อตั้งโดยสันยาสี หรือ มหาฤๅษี ทยานันทะ สรัสวตี เมื่อวันที่ 7 เมษายน พ.ศ.2418. ⁰⁶. ราชา ราม โมฮัน รอย (Ram Mohan Roy - เกิดเมื่อ 22 พฤษภาคม พ.ศ.2315, เบงกอล อินเดีย - ถึงแก่กรรมเมื่อ 27 กันยายน พ.ศ.2376, บริสตอล อังกฤษ) เป็นนักการศาสนา สังคม นักปฏิรูปการเมืองชาวอินเดีย เกิดในตระกูลพราหมณ์ที่มีชื่อเสียง ท่านท่องไปทั่วในขณะที่เยาว์วัย ได้เปิดเผยตัวตนต่อวัฒนธรรมต่าง ๆ และพัฒนามุมมองที่ต่างออกไปจากศาสนาฮินดู. ในปี พ.ศ.2346 ท่านได้เขียนแผ่นพับประณามการแบ่งแยกทางศาสนาและความเชื่อทางไสยศาสตร์ของอินเดีย และสนับสนุนศาสนาฮินดูแบบมีพระผู้เป็นเจ้าเพียงพระองค์เดียว. ท่านจัดให้มีการแปลคัมภีร์พระเวทและอุปนิษัทสมัยใหม่ เพื่อเป็นพื้นฐานทางปรัชญาตามความเชื่อของท่าน ได้สนับสนุนเสรีภาพในการพูดและการนับถือศาสนา และประณามระบบวรรณะและพิธีสัตตี (suttee - หรือ Sati ในภาษาสันสกฤต - เมื่อสามีถึงแก่กรรม ภรรยาที่ยังมีชีวิตต้องโดนเผาตายตกตามสามีด้วย). ในปี พ.ศ.2369 ท่านได้ก่อตั้งวิทยาลัยเวทานตะ และในปี พ.ศ.2371 ได้ก่อตั้งพราหมณ์สมาจ (หรือสมาคมพราหมณ์). ที่มา: britannica.com, วันที่เข้าถึง 14 เมษายน 2565.  ⁰⁷.  ศ.ดร.มอริซ บลูมฟิลด์ (Maurice Bloomfield) (23 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2398 ออสเตรีย - 13 มิถุนายน พ.ศ.2471 ซานฟรานซิสโก สหรัฐฯ) มีความสามารถด้านภาษาสันสกฤต มีผลงานมากมาย ตีพิมพ์ใน AJP - American Journal Press และหนังสือด้านปรัชญาอินเดีย, ปรับปรุงจาก jstor.org, วันที่เข้าถึง 3 พฤษภาคม 2565.
⁰⁸. อะเบล แบร์เกน (Abel Bergaigne) (31 สิงหาคม พ.ศ.2381 - 6 สิงหาคม พ.ศ.2431) นักอินเดียวิทยาและปราชญ์ด้านภาษาสันสกฤตชาวฝรั่งเศส มีผลงานที่ตีพิมพ์ด้านศาสนาและปรัชญา โครงสร้างไวยกรณ์ แสดงถึงพัฒนาการด้านประวัติศาสตร์ทั้งภาษาสันสกฤต กรีก ละติน ภาษาในกลุ่มเจอร์แมนิก และอื่น ๆ .
⁰⁹. สายณะ (Sāyaṇa) หรือ สายณาอาจารยะ (Sāyaṇācārya) ถึงแก่กรรมเมื่อ พ.ศ.1930 (ค.ศ.1387) เป็นปราชญ์ในสำนักปรัชญาสันสกฤตมีมางสา ท่านได้ให้คำแนะนำเกี่ยวกับพระเวท มีงานด้านการแพทย์ จริยธรรม ดนตรี และไวยกรณ์.

  อันเป็นประมวลกลุ่มปรัชญาฤคเวทเท่านั้น. มันเป็นงานที่แสดงถึงความคิดของปราชญ์ในรุ่นต่อ ๆ มา และมีลำดับชั้นของความคิดอยู่ภายใน. โดยหลักแล้ว เราอาจกล่าวได้ว่าฤคเวทนั้น เป็นตัวแทนของศาสนาในยุคที่ไม่มีความซับซ้อนนัก. บทสวดจำนวนมากนั้นดูเรียบง่ายและเยาว์วัยไร้เดียงสา เป็นการแสดงถึงจิตสำนึกด้านศาสนาภายในจิตใจ ปราศจากความซับซ้อนที่จะตามมา. นอกจากนี้ในภายหลังแล้ว ก็ยังมีบทสวดของพราหมณ์ที่เป็นแบบฉบับและเป็นทางการอีกด้วย. มีคัมภีร์บางเล่ม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในคัมภีร์เล่มก่อน ซึ่งรวบรวมผลที่สมบูรณ์ของการไตร่ตรองอย่างมีสติเกี่ยวกับความหมายของโลก และตำแหน่งแห่งหนของมนุษย์บนโลกใบนี้. เอกเทวนิยมได้แสดงลักษณะของบทสวดสรรเสริญบางบทของฤคเวท. ไม่ต้องสงสัยเลยว่า ในบางครั้งนั้นพระผู้เป็นเจ้าหลายองค์ก็ถูกมองว่าเป็นพระนามและจริยวัตรที่แสดงออกต่างกันไปของสิ่งมีชีวิตที่ดำรงอยู่ในสากลจักรวาล.¹ แต่ลัทธิเอกเทวนิยมนี้ ยังไม่ถือว่าเป็นเอกเทวนิยมที่เฉียบแหลมของโลกสมัยใหม่.        ออโรบินโด กอช (ศรี อรพินโธ โฆษะตระกูล) เป็นปราชญ์ผู้ลึกลับชาวอินเดียที่ยิ่งใหญ่ มีความเห็นว่าพระเวทนั้นเพียบพร้อมไปด้วยคำแนะนำเกี่ยวกับคำสอนที่อำพรางไว้และปรัชญาที่เร้นลับ. ท่านมองว่าเทพเจ้าแห่งบทสวดนั้น เป็นสัญลักษณ์แห่งการทำงานทางจิตวิทยา. สูรยะ (สุริยะ) หมายถึง ความเฉลียวฉลาด อัคนีเแทนความตั้งใจ และโสมะ (พระจันทร์-โสม) แทนความรู้สึก. สำหรับท่านนั้น พระเวทเป็นศาสนาที่ลึกลับที่สอดคล้องกับลัทธิออฟิก⁰¹ และเอยูเซเนี่ยน⁰² ของกรีกโบราณ. "สมมติฐานที่ข้าพเจ้าเสนอคือฤคเวทนั้น เป็นเอกสารสำคัญฉบับหนึ่งที่ยังคงอยู่กับเราตั้งแต่ช่วงแรก ๆ ของความคิดมนุษย์ ซึ่งความลึกลับทางประวัติศาสตร์ของลัทธิเอยูเซเนี่ยนและออฟิกนั้น เป็นเพียงเศษเล็กเศษน้อยที่ล้มเหลว เมื่อความรู้ทางจิตวิญญาณและจิตใจของเผ่าพันธุ์ ถูกบดบังด้วยเหตุผลที่ยากแก่การตัดสินใจในปัจจุบันขณะ ด้วยสิ่งปกคลุมที่มีรูปและสัญลักษณ์ที่จับต้องได้ ซึ่งปกป้องความรู้สึกจากคำดูหมิ่นและเปิดเผยต่อผู้ประทับจิต. หลักการสำคัญประการหนึ่งของความเชื่อที่ดำมืดคือความศักดิ์สิทธิ์และเป็นความลับขององค์ความรู้ตนเองและความรู้ที่เที่ยงแท้ของเหล่าทวยเทพ. พวกเขาคิดว่าภูมิปัญญานี้ไม่เหมาะกับมนุษย์ผู้มีจิตใจปกติธรรมดา อาจอันตราย หรืออาจวิปริต และการใช้ในทางที่ผิดและสูญเสียคุณธรรมได้ หากเปิดเผยต่อวิญญาณที่หยาบกระด้างและไม่บริสุทธิ์. ดังนั้นพวกเขาจึงรื่นรมย์กับการมีอยู่ของ
---------------
¹ ดูใน ฤคเวท, บรรพที่ 1. สรรคที่ 164-46 และ 170-71.
หมายเหตุ การขยายความ
⁰¹. ลัทธิออฟิก (Orphic-Orphism) เป็นลัทธิกรีกโบราณ มีตำนานอธิบายว่ามนุษย์มีลักษณะสองประการคือ 1) ร่างกายที่สืบทอดมาจากไททันส์ และ 2) ประกายไฟหรือวิญญาณอันศักดิ์สิทธิ์ สืบทอดมาจาก ไดอะไนซัส (เทพเจ้าแห่งไวน์ เทศกาลรื่นเริง) เพื่อให้บรรลุความรอดจากเรือไททานิค การดำรงอยู่ของวัตถุ.
⁰². ลัทธิเอยูเซเนี่ยน (Eleusinian) ลัทธิเกษตรกรรมโบราณ เกี่ยวกับการเกิดใหม่ของเทพผู้ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นนิรันดร์แห่งชีวิตซึ่งไหลจากรุ่นสู่รุ่น.
 
  การบูชาภายนอกที่มีประสิทธิผล แต่ไม่สมบูรณ์สำหรับคำดูหมิ่นและวินัยภายในสำหรับผู้ริเริ่ม (นำความรู้ที่บริสุทธิ์เข้ามาในจิต) และการสวมภาษาของพวกเขาด้วยคำพูดและภาพ อันมีความรู้สึกทางจิตวิญาณสำหรับผู้ที่ถูกเลือกและความรู้สึกที่เป็นรูปธรรมสำหรับเหล่าชนทั่วไปที่ได้นมัสการ บทสวดของพระเวทบังเกิดขึ้นและรังสรรค์ขึ้นบนหลักการเหล่านี้"¹ เราพบว่าทัศนะนี้เป็นการตรงข้าม ไม่เพียงแต่นักวิชาการสมัยใหม่ชาวยุโรปเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการตีความดั้งเดิมของสายณะและระบบปรัชญาของปูรวะ-มีมางสา ผู้ทรงอำนาจในการตีความพระเวทด้วย ไม่ว่ามุมมองของศรี อรพินโท โฆษะตระกูลจะแยบยลเพียงใด เราก็จำต้องลังเลในการทำตามคำแนะนำของเขา. ไม่น่าจะเป็นไปได้ที่ความก้าวหน้าทั้งหมดของความคิดของชาวอินเดียจะค่อย ๆ มลายไปจากความจริงทางจิตวิญญาณสูงสุดของบทสวดพระเวท. สอดคล้องกับสิ่งที่รู้กันโดยทั่วไปของการพัฒนามนุษย์ และง่ายกว่าที่จะยอมรับว่าศาสนาและปรัชญาในยุคหลัง ๆ เกิดขึ้นจากข้อเสนอแนะที่หยาบกระด้าง และแนวคิดทางศีลธรรมขั้นต้น และแรงบันดาลใจทางจิตวิญญาณของจิตใจในยุคแรก ๆ มากกว่าที่จะเป็นความเสื่อมทรุดของความสมบูรณ์แบบดั้งเดิม. ในการตีความถึงจิตวิญญาณของบทสวดแห่งพระเวทนั้น เราเสนอให้นำเอามุมมองของบทสวดเหล่านี้ที่บรรดาพราหมณ์และอุปนิษัทได้ยอมรับต่อมาทันที. ผลงานที่เกิดขึ้นภายหลังนี้เป็นความต่อเนื่องและเป็นการพัฒนามุมมองของบทสวด. ในขณะที่เราพบความก้าวหน้าจากการบูชาพลังงานธรรมชาติภายนอกไปสู่ศาสนาด้านจิตวิญญาณของอุปนิษัท ที่เข้าใจได้ง่าย ๆ ตามกฎแห่งการเติบโตด้านศาสนาตามปกตินั้น มนุษย์ทุกหนแห่งในโลกเริ่มต้นด้วนสิ่งที่อยู่ภายนอกแล้วเข้าสู่ศาสนาสูงสุดที่มีอยู่ในพระเวท. การตีความนี้สอดคล้องกับวิธีการทางประวัติศาสตร์สมัยใหม่และทฤษฎีทางวิทยาศาสตร์ของวัฒนธรรมมนุษย์ยุคแรก ๆ และสอดคล้องกับมุมมองชั้นเอกของอินเดียที่ปราชญ์สายณะได้นำเสนอ. 
---------------
¹ อรยะ, เล่มหนึ่ง หน้าที่ 60. 

 
       ในฤคเวท เรามีวจนะอันเร่าร้อนของจิตวิญญาณเก่ากาล ทว่าเป็นดวงจิตกวีซึ่งแสวงหาที่หลบเร้นจากการตั้งคำถามอันดื้อรั้นของความรู้สึกและสิ่งต่าง ๆ ภายนอก. บทสวดเป็นแนวปรัชญาในขอบเขตที่พวกเขาพยายามอธิบายความลึกลับของโลก ไม่ใช่ด้วยความเข้าใจที่ลึกซึ้งเหนือมนุษย์หรือการเผยที่ไม่ธรรมดา แต่ด้วยลำแสงแห่งเหตุผลที่ไม่ได้รับความช่วยเหลือ. จิตที่ได้เผยไว้ในพระเวทไม่ใช่จิตประเภทใดประเภทหนึ่ง. มีเพียงจิตวิญญาณที่คร่ำครวญแห่งกวีผู้เพียงแต่คร่ำครวญถึงความงดงามของท้องฟ้าและความมหัศจรรย์ของแผ่นดินโลก และบรรเทาจิตวิญญาณด้วยดนตรีอันเป็นภารกิจของปราชญ์เหล่านี้ด้วยการแต่งบทสวดสรรเสริญ. เหล่าเทพอินโด-อิหร่านประกอบด้วย ทโยษะ⁰¹ พระวรุณ พระอุษา พระมิตระ⁰² และอื่น ๆ อันเป็นผลงานของจิตสำนึกในบทกวีนี้.
       ได้มีปราชญ์ท่านอื่นที่กระตือรือร้นยิ่ง พยายามปรับโลกให้เข้ากับจุดประสงค์ของตนเอง. ความรู้ทางโลกที่เป็นประโยชน์แก่ตนก็เป็นเครื่องชี้นำชีวิต. และในช่วงเวลาแห่งการมุ่งพิชิตและการต่อสู้ เทพที่ทรงประโยชน์ดังเช่น พระอินทร์ ก็ถือกำเนิดขึ้น. ด้วยแรงกระตุ้นทางปรัชญาที่แท้จริง ความปรารถนาที่จะรู้และเข้าใจโลกเพื่อเห็นแก่ประโยชน์ตนเอง แสดงให้เห็นเฉพาะเมื่อพายุสงบลงและปลอดจากความเครียดเท่านั้น. ในตอนนั้นเองเหล่าชนทั้งหลายได้นั่งลง เกิดคำถามในพระเจ้าที่พวกเขาบูชาอย่างโง่เขลา และตรึกตรองถึงความลึกลับของชีวิต. ในช่วงเวลานี้เองก็เกิดคำถามขึ้น ซึ่งจิตใจของมนุษย์ไม่สามารถให้คำคอบที่เพียงพอได้. มีผู้ประพันธ์ในพระเวทได้อุทานขึ้น "ฉันไม่รู้ว่าฉันเป็นอะไรกันแน่ ดูลึกลับ ผูกมัด จิตใจฉันก็ลอยล่องไป." แม้ว่าจะมีเชื้อ (ร้าย หรือหน่อที่ไม่ดีนัก) ของปรัชญาที่แท้จริงได้ปรากฎขึ้นในระยะหลัง แต่มุมมองของชีวิตที่สะท้อนในบทกวี และการฝึกฝนบทสวดก็ยังคงให้องค์ความรู้อยู่. เนื่องจากประวัติศาสตร์เกี่ยวกับตำนานนั้นนำหน้าโบราณคดี การเล่นแร่แปรธาตุทางเคมี โหราศาสตร์ที่เกี่ยวกับดวงดาว แม้แต่ปกรณัมและกวีนิพนธ์ก็มาก่อนปรัชญาและวิทยาศาสตร์. ในตำนานและศาสนานั้น เราได้พบแรงกระตุ้นทางปรัชญาขึ้น ในนั้นเราก็พบคำตอบสำหรับคำถามของการดำรงอยู่ขั้นสุดท้ายของผู้ศรัทธาทั่วไป. สิ่งเหล่านี้เกิดขึ้นจากจินตนาการ
หมายเหตุ การขยายความ
⁰¹. ทโยษะ หรือ เทยาสฺ หรือ ทโยษปิติ (Dyauspitar or ภาษาเทวนาครี  द्यौष्पितृ Dyáuṣpitṛ́) หมายถึง มหาเทพกรีก ซูส (Zeus) หรือละติน จูปิเตอร์ (Jupiter) ⁰². พระมิตระ (Mitra) เป็นเทพเก่ากาล โปรโต-อินโด-อิราเนียน-Proto-Indo-Iranian  ชื่อเทพองค์นี้มีการกล่าวไว้มากมาย ทั้งทางด้านพระพุทธศาสนา (เป็นพระโพธิสัตว์ - อารยะเมตตรัย - Maitreya) ทั้งทางด้านเอเชียไมเนอร์ ในยุคเฮเลนนิค ในกรีก บางส่วนของอนาโตเลีย ในตอนกลางของอิหร่าน ฯ ในภาษาสันสกฤตและในภาษาอินโด-อารยันยุคใหม่ มิตระ หมายถึง เพื่อน หนึ่งในแง่มุมของการผูกพัน และพันธมิตร.
  ที่ซึ่งสาเหตุในตำนานนั้น ได้รับการสันนิษฐานว่าเป็นโลกแห่งความจริง. เมื่อเหตุผลค่อย ๆ เพิ่มขึ้นเหนือจินตนาการ ความพยายามที่จะจำแนกสิ่งถาวร (หรือความรู้สึกที่ติดตรึงอยู่) ที่ได้จับยัดใส่เข้ามา ออกจากสิ่งที่เป็นความจริงของโลกที่ได้สร้างขึ้น. การคาดเดาเกี่ยวกับจักรวาลวิทยาได้เกิดขึ้นแทนที่การสันนิษฐานในปกรณัมตำนาน. องค์ประกอบถาวรของโลกถูกแปดเปื้อนเป็นมลทิน และด้วยเหตุนี้จักรวาลวิทยาจึงสับสนกับศาสนา. ในช่วงแรก ๆ ที่ได้พิจารณาไตร่ตรองนั้น อย่างที่เรามีในฤคเวท ตำนานปกรณัม จักรวาลวิทยา และศาสนานั้น เราจะพบว่ามันคละปะปนกัน. จะเป็นที่น่าสนใจยิ่งในการอธิบายความคิดเห็นสั้น ๆ ของบทสวดภายใต้หัวเรื่องของ เทววิทยา จักรวาลวิทยา จริยธรรม และสุนทรียศาสตร์.