03. อรัณยกะบรรพ หรือ วนบรรพ

ภาพวาดท้าวธฤษฎะทฺยุมัน กำลังขับราชรถ, ที่มา: en.wikipedia.org, วันที่เข้าถึง: 18 กันยายน 2565.

       "คำตอบของท่านถูกต้องดีมาก เราเห็นจะเสพน้องชายของท่านเป็นอาหารของเราในวันนี้ไม่ได้เสียแล้ว เราขอถามปัญหาอีกสักข้อหนึ่งนะว่า คนเราจะบรรลุโมกษะคือความหลุดพ้นได้อย่างไร"
       "การบรรลุโมกษะนั้นไม่มีทางอื่น นอกเสียจากจะขจัดความชั่ว สร้างแต่ความดีและทำจิตใจให้บริสุทธิ์สะอาด" ยุธิษฐิระตอบโดยมิได้นิ่งรอช้า.
       "สัตย์ และ อหิงสา สองสิ่งนี้ ไหนสำคันกว่ากัน" งูถาม.
       "สัตย์และอหิงสามีความสำคัญเท่ากันและจะขาดเสียซึ่งกันและกันไม่ได้" ยุธิษฐิระตอบอย่างหนักแน่น.
       "ท่านตอบปัญหาของเราได้ดีมาก เราพอใจยิ่ง จึงขอปล่อยภีมะน้องชายของท่านเป็นอิสระดังที่ได้สัญญาไว้".
       พูดจบ งูนหุษะก็คลายขนดปล่อยตัวภีมะ แล้วตนเองก็ค่อย ๆ กลายร่างเป็นเทพยดาเลือนหายไปในฟากฟ้า⁰¹.
       ต่อจากนั้น ยุธิษฐิระก็พาตัวภีมะกลับคืนมาสู่ที่พักในท่ามกลางความชื่นชม โสมนัสของบรรดาน้อง ๆ และนางเทฺราปทีผู้ชายา.
       ได้พรรณนามาแล้วในบรรพที่ 1 ว่า ท้าวธฤตราษฎร์นั้นมีธิดาอยู่องค์เดียวคือ นางทุหศาลา ซึ่ง ซึ่งต่อมาได้อภิเษกสมรสเป็นชายาของท้าวชยัทรัถ⁰¹. ราชาแห่งแคว้นสินธุ.
---------------
⁰¹. ปราชญ์ฮินดูมักจะนำข้อความตอนนี้ไปอ้างในเมื่อต้องการลบล้างความเชื่อถือเกี่ยวกับเรื่องการถือชั้นวรรณะ มหาตมา คานธีเองก็ใช้ "สัตย์-อสิงหา" เป็นอุดมการณ์ในการต่อสู้เพื่ออิสรภาพของประเทศอินเดีย.
หมายเหตุและคำอธิบาย
⁰¹. ท้าวชยัทรัถ (Jayadratha)

126
       วันหนึ่ง ท้าวชยัทรัถพร้อมด้วยข้าราชบริพารได้เสด็จประพาศป่ากามัยกะ เพื่อแสวงหาความชื่นฉ่ำสำราญพระทัย.
       ขบวนเสด็จของท้าวชยัทรัถได้ผ่านอาศรมที่พักของพี่น้องปาณฑพ ซึ่งขณะนั้นพี่น้องปาณฑพทั้ง 5 องค์กำลังออกไปล่าเนื้อที่ในป่า คงเหลือแต่ปุโรหิตเธามฺยะกับนางเทฺราปทีเฝ้าดูแลอาศรมอยู่.
       เมื่อทราบว่านางเทฺราปทีอยู่ในอาศรม ชยัทรัถจึงลงจากราชรถจะเข้าไปเยี่ยมนาง.
       นางเทฺราปทีได้ออกมาต้อนรับด้วยอัธยาศัยไมตรีอันดี ทั้งสองได้เจรจาปราศรัยกัน โดยมีพราหมณ์เธามฺยะนั่งอยู่ด้วย ณ ที่ใกล้ ๆ .
       ครั้นแล้วตัณหาราคะได้ทำให้ชยัทรัถหน้ามืดตามัว เห็นผิดเป็นชอบ กษัตริย์หนุ่มเริ่มกล่าวคำลวนลามนางเทฺราปทีขึ้นว่า.
       "น้องหญิงผู้เลอโฉม! เหตุไฉนน้องจึงมาทนทุกข์ทรมานนอนกลางดินกินกลางไพรกับพี่น้องปาณฑพเช่นที่เป็นอยู่ในขณะนี้ ผู้ที่มีสุขุมาลชาติเช่นน้องหญิงนี้น่าจะอยู่แต่ในปราสาทราชวัง ไม่บังควรจะมาตกระกำลำบากกับพวกปาณฑพซึ่งหาอนาคตไม่ได้แล้ว มาเถิด! มาไปกับพี่! ไปเป็นราชินีแห่งแคว้นสินธุดีกว่า พี่จะให้ความสุขแก่น้องหญิงทุกประการ!".
       กล่าวจบ ชยัทรัถก็สั่งให้ทหารที่ติดตามมาด้วย ใช้กำลังเข้าโอบอุ้มนางเทฺราปทีขึ้นราชรถไปทันที นางเทฺราปทีได้แต่ส่งเสียงกรีดกราดร้องขอความช่วยเหลือ พลางก็ใช้มือเท้าเท่าที่จะใช้ได้เพื่อปกป้องตนเอง แต่กำลังกายของหญิงหรือจะสู้ชายอกสามศอกซึ่งเป็นทหารกล้าของชยัทรัถได้!
       ในขณะที่เกิดเหตุการณ์ชุลมุนกันอยู่นั้น พราหมณ์เฒ่าเธามฺยะได้เข้าห้ามปราม โดยเตือนสติชยัทรัถว่า.
       "ท่านเกิดในสกุลกษัตริย์ ย่อมทราบดีว่าพฤติกรรมที่ท่านกำลังกระทำอยู่ขณะนี้ เป็นเรื่องที่น่าบัดสีเพียงไร ก็ในเมื่อฝ่ายหญิงเขาไม่มีความพิศวาสในตัวท่าน และเขาเองก็เป็นหญิงที่มีสามีอยู่แล้วด้วย ท่านกระทำเช่นนี้ นับว่าท่านละเมิดธรรมะของกษัตริย์อย่างอุกฤษฎ์ทีเดียว จงยุติเสียเถิด มิฉะนั้นวิบากกรรมจะตามสนองท่านอย่างแน่นอน ไม่ช้าก็เร็ว!".

127

       คำพูดของปุโรหิตเธามฺยะไม่สามารถยับยั้งการกระทำของชยัทรัถและบริวารได้ ตรงข้าม คนเหล่านั้นกลับใช้กำลังเข้าหักโหมฉุดคร่านางเทฺราปทีอย่างรุนแรงยิ่งขึ้น เพราะเกรงว่าพี่น้องปาณฑพจะกลับมาและจะเกิดการต่อสู้กันขึ้น.
       ในที่สุด นางเทฺราปทีผู้เอวบางร่างน้อยก็ถูกทหารของชยัทรัถอุ้มขึ้นราชรถพาขับหนีพ้นไปจากอาศรม โดยมีชยัทรัถนั่งควบคุมไปด้วย.
       ครั้นตกเพลาสายัณห์ ยุธิษฐิระและน้อง ๆ กลับคืนสู่อาศรมพร้อมด้วยเนื้อสมันและอาหารป่าที่ไปล่ามาได้ พราหมณ์เธามฺยะจึงเล่าพฤติการณ์อันชั่วช้าสามานย์ของชยัทรัถและพรรคพวกให้พี่น้องทั้งห้าฟังอย่างละเอียด.
       ทันทีที่ได้ฟังเรื่องราวจากเธามฺยะ ภีมะก็ฉวยตะบองคู่ชีพชูขึ้นควงเหนือศีรษะพร้อมกับประกาศก้องว่า.
      "ไอ้ชยัทรัถ! กูจะตามไปฉีกอกควักหัวใจมึงออกมาให้โลกดูเล่นเดี๋ยวนี้ทีเดียว!".
       ประกาศเสร็จ ภีมะกับอรชุนก็ผลุนผลันขึ้นรถตามกองทหารของชยัทรัถเข้าป่าไป.
       การจากไปของเทฺราปที ได้สร้างความเศร้าโศกวิโยคใจให้แก่ยุธิษฐิระและปวงอนุชาเป็นอย่างมาก แม้ว่าทุกคนจะเชื่อมั่นในฝีมือของภีมะและอรชุนว่า อย่างไรเสียทั้งสองก็จะต้องตามกันกองทหารของชยัทรัถ และจะสามารถชิงตัวนางเทฺราปทีกลับคืนมาได้อย่างแน่นอน.
       ในบริเวณพณาสณฑ์อันเป็นที่ตั้งของอาศรมแห่งพี่น้องปาณฑพนั้น โดยเหตุที่เป็นรมณียสถานอันเพียบพร้อมด้วยความวิเวกวังเวง จึงปรากฎว่ามักจะมีนักบวชและผู้ทรงศีลจาริกไปแสวงความสงบสุขทางจิตใจอยู่เนือง ๆ มารฺคณฺเฑยะ ก็เป็นฤๅษีรูปหนึ่งซึ่งขณะนั้นกำลังปฏิบัติธรรมอยู่ในบริเวณนั้นของป่าหิมาลัย เมื่อได้ทราบพฤติการณ์ที่ได้เกิดขึ้นแก่พี่น้องปาณฑพ จนถึงต้องตกไร้ได้ยากพลัดพรากจากราชสมบัติเป็นเวลานานเช่นนั้น ก็ให้เกิดความเมตตาสงสาร จึงได้ไปเยี่ยมเยียนพี่น้องปาณฑพ พร้อมทั้งได้กล่าวคำปลอบโยนต่าง ๆ นานา.
       ฤๅษีมารฺคณฺเฑยะได้ยกตัวอย่างเรื่องราวของนางสาวิตรีมาเล่าให้ยุธิษฐิระและภราดาฟัง^01,01. พร้อมทั้งย้ำไว้ในตอนท้ายด้วยว่า.

ปกหนังสือสาวิตรี (Savitri), ที่มา: kunmaebook.com, วันที่เข้าถึง 22 กันยายน 2565.

---------------
⁰¹. เรื่องราวของนางสาวิตรีนี้ ร.6 ได้ทรงนิพนธ์ไว้เป็นบทละครร้อง เรื่อง "สาวิตรี" ซึ่งสามารถหาอ่านได้ทั่วไป.
หมายเหตุ การขยายความ
⁰¹. มีข้อมูลอ้างอิงจาก "The Illustrated Ramayana: The Timeless Epic of Duty, Love, and Redemption," ISBN: 978-0-2414-7376-4, สำนักพิมพ์เพนกวิน แรนดอม เฮ้าส์, พ.ศ.2560, พิมพ์และเข้าเล่มในประเทศจีน, www.dk.com., อธิบายว่า พระฤๅษีมารฺคณฺเฑยะ (Sage Markaṇḍeya - मार्कण्‍डेय) ได้เล่าเรื่องของพระรามที่เรียกว่า ราโมภาคยัน (Rāmopākhyāna - เรื่องราวของพระราม) หรือ รามา อิพิโสด (the Rāma episode) ให้ท้าวยุธิษฐิระฟังอีกด้วย. นักวิชาบางท่านเชื่อว่าการเล่าเรื่องนี้สะท้อนถึงจุดเริ่มต้นในการพัฒนาเรื่องพระราม.

128
       "มหาบพิตร ไม่ต้องเป็นห่วงในความปลอดภัยของพระนางเทฺราปทีหรอก เพราะพระนางมีความซื่อสัตย์จงรักภักดีต่อพระสวามีของพระนาง เช่นเดียวกับที่นางสาวิตรีมีต่อ พระสัตยวาน และ ปติวรฺตาธรรม⁰¹. นี้เองจะช่วยให้นางแคล้วคลาดจากภยันตรายทั้งปวง อาตมภาพเชื่อว่าภายในเวลามิช้ามินาน พระนางก็จะเสด็จกลับมาประทับร่วมทุกข์ร่วมสุขกับมหาบพิตรได้อีกเช่นเดิม".
       กล่าวเสร็จ ฤๅษีมารฺคณฺเฑยะก็อำลายุธิษฐิระกลับไป.
       ความก็ปรากฎว่าเป็นจริงดังที่ฤๅษีมารฺคณฺเฑยะได้พยากรณ์ไว้ กล่าวคือทางด้านภีมะและอรชุนสองพี่น้องนั้น เมื่อได้ติดตามไปทันกองทหารของชยัทรัถก็ได้เกิดการสู้รบกันเป็นการใหญ่ ผลของการต่อสู้ปรากฎว่า ฝ่ายชยัทรัถไม่สามารถจะสู้กับภีมะและอรชุนได้ องค์ชยัทรัถเองถูกภีมะและอรชุนจับมัดไพล่หลัง แล้วนำมาเฝ้าองค์ยุธิษฐิระ ส่วนนางเทฺราปทีก็ปลอดภัยทุกประการ.
       ภีมะต้องการจะฉีกอกควักหัวใจชยัทรัถออกมาให้โลกดูตามที่ลั่นวาจาไว้ แต่ถูกยุธิษฐิระทัดทานไว้ โดยเตือนว่าถึงอย่างไร ๆ ก็เป็นเครือญาติกัน และหากชยัทรัถสิ้นชีวิตลง นางทุหศาลาน้องสาวของทุรโยธน์ก็จะเป็นม่าย และจะเป็นบาปกรรมแก่ตระกูลปาณฑพอย่างมหันต์ต่อไป.
       ในที่สุด พี่น้องปาณฑพจึงตัดสินใจลงโทษชยัทรัถเพียงด้วยการกล้อนผมให้เหลือไว้เป็น 5 กระจุก อันเป็นสัญลักษณ์ของผู้ที่ตกเป็นทาสในสมัยนั้น ต่อจากนั้นชยัทรัถก็ได้รับการปล่อยตัวกลับคืนนครสินธุอันเป็นแคว้นครอบครองของตน ยังความอัปยศอดสู และแค้นเคืองให้แก่ชยัทรัถและพวกพ้องที่สุดจะพรรณนา.
       ยังมีอีกเรื่องหนึ่งซึ่งกิดขึ้นระหว่างที่พี่น้องปาณฑพใช้ชีวิตอยู่ในป่ากามัยกะ.
---------------
⁰¹. ปติวรฺตาธรรม แปลว่า ธรรมอันว่าด้วยความซื่อสัตย์ภักดีที่ภรรยามีต่อสามี.     

129

       วันหนึ่ง ณ อาศรมที่พำนักของกลุ่มปาณฑพ ได้มีพายุฝนพัดมาจากด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนืออย่างแรง พอพายุฝนสงบลง นางเทฺราปทีออกไปเดินเล่นนอกอาศรมก็ได้พบดอกบัวสีสวยสดงดงาม มีกลิ่นหอมเย้ายวนใจเป็นอย่างยิ่ง นางอยากได้ดอกบัวชนิดนั้นมาก ๆ เพื่อจะได้นำไปบูชาพระ จึงขอร้องภีมะให้ช่วยเข้าไปในดงลึกในป่า หาดอกบัวชนิดนั้นมาให้ได้มาก ๆ .

หนุมาน, ที่มา: www.mygodpictures.com, วันที่เข้าถึง: 22 กันยายน 2565.
 

       ภีมะได้ออกเดินทางดั้นด้นค้นหาดอกบัวจนห่างไกลจากอาศรมที่พักออกไปอย่างมาก ระหว่างทางภีมะได้พบ หนุมาน ทหารเอกของพระราม ในมหากาพย์รามายณะ (หรือรามเกียรติ์) คงจะจำกันได้ว่า หนุมานก็เป็นโอรสของพระวายุเช่นเดียวกับภีมะ โดยถือกำเนิดก่อนภีมะ อย่างไรก็ตาม กว่าทั้งสองจะรู้ว่าตนเป็นพี่น้องกัน ก็เกือบจะต้องลงมือประหัตประหารกันเองอยู่แล้ว⁰¹.
       ภีมะได้เสาะหาดอกบัวหอมประหลาดนั้นไปจนถึงภูเขาไกลาศ (เขาไกรลาส, สันสกฤต: कैलास, Kailāsa) อันเป็นดินแดนของท้าวกุเวร ⁰¹. ผู้เป็นเทพเจ้าแห่งทรัพย์สินเงินทอง และดอกบัวชนิดนั้นก็ขึ้นอยู่ในสระของท้าวกุเวรนั่นเอง แต่มีบริวารอันได้แก่เหล่ายักษ์และรากษสดูแลรักษาอยู่อย่างเข้มแข็ง อย่างไรก็ตาม ในที่สุด ภีมะก็ได้ดอกบัวไปให้นางเทฺราปทีสมตามความปรารถนา.
       หลังจากที่ได้อยู่ในป่า กามัยกะ ณ ริมฝั่งแม่น้ำ สรัสวดี มาเป็นเวลานานพอสมควรแล้ว พี่น้องปาณฑพก็เคลื่อนย้ายไปอยู่ในป่าแหล่งใหม่ซึ่งมีชื่อว่า ไทฺวตวัน ระหว่างนั้น มีอยู่บ่อยครั้งที่นางเทฺราปทีทนต่อความลำบากยากเข็ญอันเกิดจากชีวิตในป่าดงไม่ได้ และนางถึงกับขอร้องให้ธรรมบุตรยุธิษฐิระใช้กำลังกับกลุ่มเการพ เพื่อจะได้กลับไปอยู่ในนครอินทรปรัสถ์ด้วยความสุขตามเดิม.
       ครั้งหนึ่ง ระหว่าางที่เดินทางอยู่ในป่า ภีมะต้องเรียก ฆโฏตกัจ ซึ่งเป็นลูกชายอันเกิดจากนางรากษสี หิฑิมพา ให้มาช่วยแบกนางเทฺราปทีขึ้นหลังไป
---------------
⁰¹. นักภารตวิทยาส่วนใหญ่เชื่อกันว่า เรื่องในมหากาพย์รามายณะนั้น อุบัติขึ้นก่อนเรื่องในมหากาพย์มหาภารตะ.
หมายเหตุและคำอธิบาย

ท้าวกุเวร (รูปแกะสลักในคริสตศวรรษที่ 14 ปัจจุบันอยู่ที่พิพิธภัณฑ์ศิลปะซาน แอนโตนิโอ, สหรัฐอเมริกา), ที่มา: en.wikipedia.org, วันที่เข้าถึง 22 กันยายน 2565.

⁰¹. ท้าวกุเวร (สันสกฤต: कुबेर กุเพร, Kubera, Kuvera) เป็นเทพประจำทิศอุดร ผู้ปกครองเหล่ายักษ์ รากษส และกินนร เป็นเทพแห่งทรัพย์สมบัติ ความมั่งคั่ง โชคลาภ.

130
นางเทฺราปทีอ้างว่า มีราชามหากษัตริย์จำนวนไม่น้อยซึ่งพร้อมจะร่วมเป็นพันธมิตรช่วยฝ่ายปาณฑพทำสงครามกับพวกเการพ เมื่อใดที่นางเทฺราปทีหยิบยกเอาเรื่องนี้ขึ้นมาพูดกับยุธิษฐิระผู้สวามี เมื่อนั้นอนุชาอีก 4 องค์โดยมีภีมะเป็นผู้นำ ก็จะสนับสนุนคำพูดของนางอย่างแข็งขัน พร้อมทั้งแสดงความมั่นใจว่าจะสามารถเอาชนะฝ่ายเการพได้อย่างแน่นอน แต่ทุกครั้งยุธิษฐิระผู้ยึดมั่นในสันติธรรมก็จะห้ามปรามอนุชาและชายาไว้ โดยจะเตือนสติว่า ธรรมะย่อมจะชนะอธรรม ในที่สุด และธรรมะจะคุ้มครองผู้ประพฤติธรรมเสมอ.
       ระหว่างที่พำนักอยู่ในป่าไทฺวตวันนั้น วันหนึ่งฤๅษีวฺยาสได้จาริกมาถึงที่พักของพี่น้องปาณฑพ และได้ทูลยุธิษฐิระว่า.
       "มหาบพิตร! อาตมาจะขอมอบมนตร์อันมีชื่อว่าประติสมฤดี ไว้กับมหาบพิตร เพื่อจะได้ใช้สอนองค์อรชุน อนุชาผู้แกล้วกล้าของมหาบพิตร ด้วยอำนาจของมนตร์ประติสมฤดีนี้ องค์อรชุนจะประสบผลสำเร็จในการบำเพ็ญตบะเพื่อขอประทานอาวุธวิเศษจากพระอินทร์และพระศิวะ อาวุธนี้จะเป็นประโยชน์แก่ฝ่ายมหาบพิตรต่อไปในอนาคต".
       ครั้นแล้ว ฤๅษีวฺยาสก็ได้สอนมนต์ประติสมฤติให้แก่ยุธิษฐิระ และยุธิษฐิระได้สอนมนตร์บทนี้ให้อรชุนอีกทอดหนึ่ง เมื่อทราบถึงวิธีใช้มนตร์อย่างถูกต้องแล้ว อรชุนก็ร่ำลาพี่น้องมุ่งหน้าสู่หิมาลัยบรรพต เพื่อบำเพ็ญตบะ ขอประทานอาวุธวิเศษจากพระอินทร์และพระศิวะ ก่อนออกเดินทาง อรชุนมิได้ลืมที่จะหยิบธนูคู่ชีพซึ่งมีชื่อว่า คาณฑีพ หรือ คาณฑีวะ และแล่งธนูชื่อ อักษยะ หรือ อักฺษัย ติดตัวไปด้วย แล่งธนูนี้มีคุณสมบัติพิเศษสมชื่อ กล่าวคือสามารถบรรจุลูกธนูได้โดยจะดึงออกมาใช้เท่าไร ๆ ลูกธนูก็ไม่รู้จักหมดสิ้น⁰¹.
       อรชุนได้เดินทางไปจนถึงอินทรกีล หรือ อินทรขีล ซึ่งเป็นขุนเขาลูกหนึ่งในเทือกเขาหิมาลัยหรือป่าหิมพานต์ ณ ที่แห่งนี้ อรชุนได้บำเพ็ญตบะอย่างเคร่งครัดอยู่เป็นเวลาถึง 4 เดือน ในเดือนแรกอรชุนอดอาหารเป็นเวลาติดต่อกัน 3 วัน เดือนที่สอง 6 วัน และในเดือนที่สามได้อดอาหารติดต่อกันเป็นเวลาถึง
---------------
⁰¹. อักษัย แปลว่า ไม่มีวันหมดสิ้น คือ อ + กษัย นั่นเอง.

131

15 วัน ครั้นถึงเดือนที่สี่ อรชุนก็หยุดรับประทานอาหารโดยสิ้นเชิง คงยืนขาเดียวและชูแขนข้างหนึ่งขึ้นสู่ท้องฟ้าตลอดเวลา ด้วยการบำเพ็ญทุกรกิริยาและแสดงพลังจิตอย่างแน่วแน่เช่นนี้ ในที่สุด พระศิวะก็ทรงพอพระทัยในความอดทนและพากเพียรของอรชุน ได้ทรงแปลงพระวรกายเป็นนายพรานล่าเนื้อนำอาวุธวิเศษชื่อปาศุปัต มามอบให้แก่อรชุน พร้อมทั้งได้ทรงสอนคาถาที่จะใช้กับอาวุธวิเศษนี้ให้ด้วย ต่อจากนั้น อรชุนก็ได้ไปเฝ้าพระอินทร์ยังนครอมราวดี และได้รับอาวุธวิเศษจากพระอินทร์อีกด้วย.
       ระหว่างที่พำนักอยู่ในนครอมราวดีอันเป็นอาณาจักรของพระอินทร์นั้น อรชุนได้ศึกษาวิชานาฏศิลป์และสังคีตศิลป์จากเหล่าคนธรรพ์ด้วย วันหนึ่ง อรชุนได้ไปเดินเล่นในสวนนันทนะ ได้พบกับนางอุรวศี⁰¹. ซึ่งเป็นหัวหน้านางอัปสรที่งดงามที่สุดในสวรรค์ นางอุรวศีเห็นความสง่างามของอรชุนเข้าก็หลงรัก ใคร่จะได้อรชุนไว้เป็นคู่ครอง จึงเจรจาพาทีขอให้อรชุนอยู่กับนางในสวรรค์ อรชุนปฏิเสธโดนอ้างว่า ตนมีพี่น้องที่รออยู่ในมนุษยโลก จะต้องกลับไปช่วยพี่น้องทำสงครามกับพวกเการพ ที่ตนมาเมืองสวรรค์ ก็เพราะต้องการมาขออาวุธวิเศษจากพระอินทร์ บัดนี้ เมื่อได้อาวุธแล้ว จะต้องรีบกลับไปยังมนุษยโลก นางอุรวศีลั่นวาจาสาปอรชุน ขอให้ในช่วงชีวิตหนึ่งของอรชุน อรชุนจงหมดสมรรถภาพทางเพศ จงมีสภาพเหมือนกระเทย และจงไม่ได้รับความเหลียวแลจากหญิงใดเลย.
       อรชุนตกใจมาก รีบไปเฝ้าพระอินทร์ แล้วทูลเรื่องราวให้ทราบโดยละเอียด พระอินทร์ทรงปลอบใจโดยชี้แจงว่า เป็นการดีแล้วที่นางอุรวศีสาปไว้เช่นนั้น เพราะในปีที่ 13 อันเป็นปีสุดท้ายแห่งการมีชีวิตอยู่ในป่าตามเงื่อนไขแห่งการที่ยุธิษฐิระเล่นสกาแพ้ฝ่ายเการพ อรชุนและพี่น้องอีก 4 คน รวมทั้งชายาคือนางเทฺราปที จะต้องปลอมตนเพื่อมิให้ฝ่ายเการพจำได้ เฉพาะอรชุนเองนั้นจะต้องใช้ชีวิตอย่างกระเทย โดยจะต้องมีหน้าที่เป็นครูสอนนาฏศิลป์และการดนตรีให้แก่เพศตรงข้าม จึงย่อมจะเป็นการดีสำหรับอรชุนเอง.
       ฝ่ายพี่น้องปาณฑพอันมีท้าวยุธิษฐิระเป็นหัวหน้านั้น หลังจากที่ได้พำนักอยู่ในป่าไทฺวตะเป็นเวลาพอสมควรแล้ว ก็ได้จาริกต่อไปยังภูเขา คันธมาทน์ ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออกของภูเขาพระ สุเมรุ.
หมายเหตุและคำอธิบาย
⁰¹. นางอัปสรา อุรวศี (Uravashi)


132
พี่น้องปาณฑพได้พำนักอยู่ในบริเวณป่าภูเขาคันธมาทน์เป็นเวลา 4 ปี เมื่อรวมกับ 6 ปีที่ได้ใช้ชีวิตอยู่ในป่ากามัยกะและป่าไทฺวตะแล้ว เวลาจึงรวมเป็น 10 ปีด้วยกัน ณ ภูเขาคันธมาทน์นี้ อรชุนได้เดินทางกลับมามีชีวิตอยู่ร่วมกับพี่น้องอีก พร้อมด้วยอาวุธวิเศษที่ได้รับจากพระศิวะและพระอินทร์ดังกล่าวแล้ว.
       จากภูเขาคันธมาทน์ ธรรมบุตรยุธิษฐิระพร้อมด้วยอนุชาทั้ง 4 และนางเทฺราปทีศรีภรรยา ได้จาริกไปยังบุณยสถานหลายแห่งมี อลกานันท์ และ พัทริกาศรม เป็นต้น ในช่วงหนึ่งแห่งการจาริก ปาณฑพทั้ง 5 อีกทั้งนางเทฺราปทีก็ได้ไปยังนครทฺวารกาอันเป็นอาณาจักรของชนเผ่า ยาทพ⁰¹. ซึ่งมีพระกฤษณะเป็นหัวหน้า ในโอกาสนั้น พระกฤษณะได้กล่าวปฏิสันถารต้อนรับเผ่ากษัตริย์ปาณฑพเป็นอย่างดี เฉพาะนางสัตยภามา⁰². ผู้ชายาของพระกฤษณะนั้น ได้สนทนาและให้ความสนิทสนมแก่นางเทฺราปทีเป็นพิเศษ เนื้อความในมหากาพย์มหาภารตะตอนนี้มีชื่อว่า "เทฺราปที-สัตยภามาสังวาท" ซึ่งเป็นการสนทนาระหว่างนางเทฺราปทีกับนางสัตยภามา นางสัตยภามาได้ไต่ถามนางเทฺราปทีถึงวิธีการที่ว่า ทำอย่างไร นางเทฺราปทีจึงเป็นที่สนิทเสน่หาและสามารถเอาชนะพระทัยของพระสวามีทั้ง 5 องค์ในเวลาเดียวกันได้ นางเทฺราปทีก็ได้ให้คำตอบและชี้แจงจนเป็นที่พอใจแก่นางสัตยภามา⁰¹.
       ในปีที่ 11 และ 12 พี่น้องปาณฑพพร้อมนางเทฺราปทีศรีชายา ก็ได้ย้ายไปพำนัก ณ อาศรมแห่งหนึ่งในป่าริมฝั่งแม่น้ำสรัสวดี.
       ระหว่างที่พำนักอยู่ ณ อาศรมดังกล่าว พระกฤษณะแห่งแคว้นทฺวารกา ผู้เป็นโอรสของท้าววสุเทพ และนางเทวกี พร้อมด้วยนางสัตยภามา ผู้ชายาได้เสด็จมาเยี่ยมพี่น้องปาณฑพอีก และได้ประทานคำมั่นว่าหากถึงกาลอันควรเมื่อใด เมื่อนั้นพระองค์ก็พร้อมที่จะเป็นกำลังให้แก่กลุ่มพี่น้องปาณฑพ ในการเรียกร้องขอความเป็นธรรมจากฝ่ายเการพ.
---------------
⁰¹. กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรสได้ทรงนิพนธ์ไว้มีชื่อว่า "กฤษณาสอนน้องคำฉันท์" ซึ่ง ร.5 ได้ทรงวินิจฉัยว่าเป็นข้อความตอนนี้ในมหากาพย์มหาภารตะ.
หมายเหตุและคำอธิบาย
⁰¹. ยาทพ (Yadava) เป็นกลุ่มชนชาวอินเดียโบราณ เชื่อกันว่าสืบเชื่อสายมาจากท้าวยาดู ซึ่งเป็นโอรสของท้าวยยาติ (Yayati) เป็นปฐมวงศ์สืบเชื้อสายตามตำนานของจันทรวงศ์  (Chandravamsha).
⁰². นางสัตยภามา หรือ พระแม่สัตยภามา หรือ นางสัตราจิติ (Satyabhāma or Satrajiti) เป็นชายาองค์ที่ 3 ในพระชายาทั้ง 8 องค์ของพระกฤษณะ พระนางมีส่วนสำคัญในการช่วยพระกฤษณะรบกับนรกสูร (Narakasura).
 

133

       จะขอกลับไปเล่าถึงพฤติการณ์ของทุรโยธน์และพี่น้องในนครหัสตินาปุระ ในช่วงเวลาเดียวกันนี้สักเล็กน้อย ก่อนที่จะดำเนินเรื่องต่อไป.
       ทุรโยธน์ ทุหศาสัน กรรณะ และศกุนิ ได้ทราบจากหน่วยสอดแนมของตนเป็นระยะ ๆ ว่า กลุ่มปาณฑพต้องประสบกับความลำบากยากเข็ญในป่าอย่างแสนสาหัส แต่เพียงได้ทราบด้วยโสตประสาทเท่านั้นยังไม่เป็นการเพียงพอ กลุ่มเการพยังต้องการเห็นความทุกข์ยากของกลุ่มปาณฑพด้วยจักษุประสาทของตนเองอีกด้วย ดังนั้น อยู่มาวันหนึ่ง ทุรโยธน์จึงทูลขออนุญาตท้าวธฤตราษฎร์เดินทางเข้าไปในป่า โดยอ้างว่าเพื่อไปสำรวจดูทุกข์สุขของไพร่ฟ้าประชาราษฎร์ซึ่งอาศัยอยู่ในบริเวณนั้น.
       ขณะที่คณะของทุรโยธน์พร้อมด้วยกองกำลังทหารไปถึงกลางป่า ปรากฎว่าเป็นเวลาที่จิตรเสน ผู้เป็นราชาของพวกคนธรรพ์ กำลังพักผ่อนหาความหรรษาอยู่กับครอบครัวในบริเวณนั้น ทั้งสองฝ่ายจึงเกิดปะทะกันขึ้น ฝ่ายทุรโยธน์รบสู้ฝ่ายคนธรรพ์ไม่ได้ จึงถูกทหารของฝ่ายจิตรเสนตีกระเจิดกระเจิงไป ทุรโยธน์ ทุหศาสัน กรรณะ และศกุนิเอง ก็ถูกทหารของจิตรเสนจับกุมตัวไว้.
       ระหว่างที่ทั้งสองฝ่ายกำลังรบพุ่งกันอยู่นั้น ได้มีทหารของฝ่ายเการพหลบหนีไปถึงอาศรมอันเป็นที่พำนักของภราดาปาณฑพ ณ ริมฝั่งแม่น้ำสรัสวดี และทหารเหล่านั้นได้ไปทูลให้ท้าวยุธิษฐิระทรงทราบเกี่ยวกับการพ่ายแพ้ของตน ตลอดจนเรื่องที่ทุรโยธน์และพรรคพวกถุกจับกุมไป ด้วยพระทัยอันเปี่ยมไปด้วยความเมตตาปรานีในฐานะร่วมสายโลหิตเดียวกัน ยุธิษฐิระจึงสั่งให้อนุชาทั้งสี่รีบรุดไปช่วยทุรโยธน์กับพวก ภีมะและอรชุนอิดเอื้อนไม่ยอมไปโดยอ้างว่า เป็นการสมควรแล้วที่กลุ่มเการพจะต้องได้รับกรรมเสียบ้าง ให้สมกับความชั่วร้ายที่พวกเข้าได้กระทำไว้อย่างมากมาย.
       "สมน้ำหน้าแล้ว เพราะไอ้พวกเการพได้ทำบาปไว้อย่างเหลือหลาย โดยเฉพาะกับพวกเรา สิ่งใดที่เราควรทำด้วยมือของเราเอง สิ่งนั้นพวกคนธรรพ์ได้ช่วยทำแทนให้พวกเราแล้ว เราควรจะขอบใจพวกคนธรรพ์!" ภีมะเปล่งเสียงพูดขึ้นด้วยความแค้นเคือง.

ภาพสลักหน้าบัน "พระอินทร์ทรงช้างเอราวัณสามเศียร" ด้านในของประสาทประธาน ปราสาทเปือยน้อย อ.เปือยน้อย จ.ขอนแก่น ศิลปะสมัย พศว.ที่ 16-17 ผสมผสานระหว่างศิลปะแบบบาปวนและเมืองพระนคร, ถ่ายไว้เมื่อ 16 มิถุนายน 2565.

134
       "น้องรักของพี่! อย่าได้พูดเช่นนั้นเลย ทั้งเการพและปาณฑพต่างก็สิบสายโลหิตมาจากบรรพบุรุษเดียวกัน เมื่อใดที่มีภัยพิบัติเกิดขึ้นจากภายนอก เมื่อนั้นเราจะรวมกันเป็น 105 คน แต่เมื่อใดเราทะเลาะกันเอง เมื่อนั้นเการพจะมี 101 คน ส่วนเราปาณฑพจะมีเพียง 5 คนเท่านั้น" ยุธิฐิระผู้ได้รับสมญาว่าธรรมบุตร กล่าวเตือนน้อง ๆ .
       เมื่อได้ยินพี่ใหญ่ผู้ที่ตนเคารพเสมือนบิดาพูดเช่นนี้ พี่น้องปาณฑพที่เหลืออยู่ทั้งสี่ คือ ภีมะ อรชุน สหเทพ และนกุล จึงต่างก็ไม่กล้าขัดขืน และต่างรีบรุดไปช่วยทุรโยธน์ ซึ่งกำลังถูกกองทหารของคนธรรพ์จิตรเสนควบคุมตัวไว้.
       หลังจากที่ได้สู้รบกันเป็นเวลานานพอสมควร ทหารของจิตรเสนก็มีทีท่าว่าจะสู้พี่น้องปาณฑพทั้งสี่ไม่ได้ อรชุนผู้ไม่ประสงค์จะวางตนเป็นศัตรูกับพวกคนธรรพ์ซึ่งเป็นผู้ที่มีอิทธิพลอยู่ในป่า จึงเข้าไปหาจิตรเสน แล้วถามด้วยความสุภาพถึงสาเหตุแห่งการสู้รบกันระหว่างฝ่ายคนธรรพ์กับพวกเการพอันมีทุรโยธน์เป็นหัวหน้า.
       "เราได้รับคำสั่งจากพระอินทร์ผู้เป็นราชาแห่งทวยเทพให้มาสกัดกั้นทุรโยธน์กับพวกไว้ เพราะพวกนี้กำลังจะเดินทางไปเย้ยเยาะพวกพี่น้องปาณฑพซึ่งกำลังได้รับความทุกข์ทรมานอยุ่ในป่านี้ ท่านเล่า เป็นใคร และเหตุไฉนจึงบังอาจมาเข่นฆ่าทหารของเรา".
       อรชุนจึงแสดงตนให้จิตรเสนทราบว่าตนเป็นใคร พร้อมทั้งพาจิตรเสนและทุรโยธน์กับพวกไปเฝ้ายุธิษฐิระ ซึ่งขณะนั้นกำลังประกอบพิธีโหมกรรมอยู่ ณ อาศรมริมฝั่งแม่น้ำสรัสวดี.
       เมื่อได้เจรจาทราบเรื่องกันดีแล้ว ยุธิษฐฺระจึงขอร้องให้จิตรเสนปล่อยทุรโยธน์เป็นอิสระ และพร้อมกันนั้นก็ได้กล่าวกับทุรโยธน์ว่า.
       "ทุรโยธน์น้องรัก! จงกลับสู่นิวาสสถานของน้องเสียเถิด ป่าดงดิบแห่งนี้เป็นเขตของพวกคนธรรพ์ชุกชุมไปด้วยสิงสาราสัตว์ที่ดุร้าย ไม่สมควรอย่างยิ่งที่น้องกับพวกจะมาเที่ยวเล่น เมื่อได้กลับถึงนครหัสตินาปุระแล้ว ขอให้น้องกราบทูลเสด็จลุงด้วยว่า พวกพี่มีความสุขสบายดีที่ในป่า และจะปฏิบัติตนตามคำมั่นสัญญาที่ได้ตกลงกันไว้ทุกประการ".

135

       ด้วยประการฉะนี้ แทนที่จะได้เห็นพี่น้องปาณฑพทนทุกขเวทนาเพื่อความสุขใจของตน ทุรโยธน์กับพวกก็แทบจะเอาชีวิตไม่รอด และต้องเดินทางกลับยังถิ่นฐานของตนด้วยความอับอายขายหน้าเป็นที่สุด.
       ระหว่างที่เร่ร่อนอยู่ในป่านั้่น ครั้งหนึ่งมีพราหมณ์ชรานักบวชรูปหนึ่งเข้ามาหากลุ่มภราดาปาณฑพแล้วกล่าวขึ้นว่า.
       "ดูกรท่านผู้เจริญและแกล้วกล้า! อาตมภาพมีเรื่องที่จะต้องรบกวนขอความช่วยเหลือจากท่าสักครั้งหนึ่ง คือว่า อาตมภาพได้แขวนหม้อไว้กับกิ่งไม้ หม้อนั้นบรรจุไม้อรณี⁰¹. ไว้สำหรับจุดไฟบูชายัญ พอดีมีกวางใหญ่ตัวหนึ่งมาใช้เขาของมันเสียดสีกิ่งไม้นั้นเล่น บังเอิญเขาของกวางเสยเอาเชือกผูกหม้อซึ่งแขวนไว้กับกิ่งไม้ติดตัวหนีไปด้วย อาตมภาพตามหากวางตัวนั้นเท่าไร ๆ ก็ไม่พบ หากขาดหม้อไม้อรณีซึ่งมีทั้งหินและเหล็กไฟบรรจุรวมอยู่ด้วยกัน อาตมภาพก็ไม่สามารถจะจุดไฟประกอบพิธีกรรมทางศาสนาได้ ขอท่านผู้เจริญได้โปรดช่วยตามหากวางตัวนั้นเพื่อให้ได้หม้อกลับคืนมาด้วยเถิด จะเป็นการช่วยสงเคราะห์อาตมภาพและจะเป็นกุศลกรรมแก่ตัวท่านเองเป็นอย่างยิ่งทีเดียว".
       ยุธิษฐิระได้ฟังดังนั้นก็รีบออกติดตามกวางไปพร้อมกับน้อง ๆ ทั้งสี่คน พอพี่น้องทั้งห้ามาถึงกลางป่าห่างจากอาศรมพอประมาณ ก็เหลือบไปเห็นกวางตัวหนึ่งยืนอยู่ใต้ต้นไม้ใหญ่ พร้อมด้วยหม้อบรรจุไม้อรณีห้องติดอยู่ที่เขาของมัน อรชุนจึงรีบขึ้นสายธนูแล้วยิงไปยังเจ้าสัตว์ตัวงาม โดยหวังจะให้มันล้มลงแล้วจะได้เข้าไปเก็บหม้อเพื่อนำไปคืนให้แก่พราหมณ์นักบวชผู้เป็นเจ้าของ แต่....เป็นที่น่าอัศจรรย์ว่าแม้ฝีมือแม่นธนูของอรชุนก็ยิงกวางตัวนั้นไม่ถูก ตรงกันข้ามมันกลับโจนหนีไปอย่างรวดเร็ว พี่น้องปาณฑพจึงวิ่งตามและยิงกวางตัวนั้นไปอย่างไม่ลดละ อย่างไรก็ตาม แม้จะสามารถตามกวางไปอย่างชนิดที่มองเห็นร่างของมันได้ แต่ก็ไม่มีผู้ใดในบรรดาพี่น้องทั้งห้าจะสามารถยิงมันได้ถูก.
หมายเหตุและคำอธิบาย
⁰¹. ไม้อรณี เป็นไม้ใช้สีไฟ โดยพราหมณ์จะให้ไม้อรณีนี้สีกันให้เกิดไฟ เพื่อนำมาจุดลงในเตากูณฑ์ ในการเริ่มพิธีคฤหประเวศน์ (Grihapravesam) หรือพิธีขึ้นบ้านใหม่. ที่มา: Facebook เพจ: วีรภัทราศรม Virabhadrashram, วันที่เข้าถึง 28 กันยายน 2565.


136
       ในที่สุด ด้วยความเหนื่อยอ่อนและกระหายน้ำ ภราดาทั้งห้าจึงหยุดพักผ่อนกัน ณ ใต้ร่มไม้ใหญ่แห่งหนึ่ง ครั้นแล้ว ยุธิษฐิระก็สั่งให้ภราดาองค์สุดท้องคือนกุล ไปหาน้ำมาบรรเทาความกระหาย.
       นกุลเดินวกไปเวียนมาอยู่ในป่าพักใหญ่ก็พบสระแห่งหนึ่งมีน้ำใสสะอาด ด้วยความกระหายจึงรีบทรุดกายลง ณ ขอบสระ โดยหวังจะดื่มน้ำให้สมใจ แล้วจะได้ตักใส่กุณโฑนำกลับไปให้พวกพี่ ๆ ได้ดื่มกันด้วย แต่...ทันใดนั้นก็มีเสียงประหลาดดังก้องจากฟากฟ้ามาว่า.
       "หนุ่มน้อยนกุล! สระนี้เป็นของเรา จงตอบปัญหาให้เป็นที่พอใจแก่เราเสียก่อน แล้วจึงค่อยดื่มน้ำและตักไปให้พี่ ๆ ของเจ้าดื่ม".
       ด้วยความกระหาย นกุลไม่ฟังเสียง รีบก้มลงดื่มน้ำในสระทันที ทันใดนั้นร่างของนกุลก็ล้มลงสิ้นสติอยู่ตรงขอบสระนั้นเอง!.
       เวลาผ่านพ้นไปนานผิดปกติ เมื่อไม่เห็นนกุลกลับมา ยุธิษฐิระสั่งให้สหเทพออกไปตามหาน้องชายอีกคนหนึ่ง.
       สหเทพตามไปจนถึงสระน้ำแห่งนั้นและประสบชะตากรรมเช่นเดียวกับน้องชาย!.
       ในทำนองเดียวกัน อรชุนและภีมะก็ได้รับคำสั่งจากเชษฐภราดาให้ไปตามหาน้อง ๆ และทั้งสองก็ประสบกับชะตากรรมดังที่ได้พรรณนามาแล้วอีกเหมือนกัน.
       ในที่สุดธรรมบุตรยุธิษฐิระจึงต้องออกไปตามหาน้อง ๆ ด้วยตนเอง และเมื่อไปถึงสระน้ำ ก็ได้เห็นน้องทั้งสี่คนนอนสิ้นสติอยู่ ณ ขอบสระ และได้ยินเสียงประหลาดดังกล่าวจากฟากฟ้าเช่นเดียวกัน.
       ยุธิษฐิระได้ตอบเสียงประหลาดนั้นไปว่า
       "เราจะพยายามตอบปัญหาของท่านตามความสามารถที่มีอยู่ ขอให้ท่านถามมาเถิด".
       เสียงประหลาดจึงถามขึ้นว่า
       "ทางเดียวที่จะนำไปสู่ธรรมะคืออะไร ทางเดียวที่จะนำไปสู่เกียรติคืออะไร ทางเดียวที่จะนำไปสู่สวรรค์คืออะไร และทางเดียวที่จะนำไปสู่ความสุขคืออะไร".

137

       ธรรมบุตรยุธิษฐิระตอบว่า.
       "ทางเดียวที่จะนำไปสู่ธรรมะได้แก่ความสามารถในการปฏิบัติธรรมโดยถูกต้อง ทางเดียวที่จะนำไปสู่เกียรติได้แก่การบริจาค ทางเดียวที่จะนำไปสู่สวรรค์ได้แก่การมีสัจจะ และทางเดียวที่จะนำไปสู่ความสุขนั้น ก็ได้แก่การมีความประพฤติดี".
       เสียงจากฟากฟ้าถามต่อไปว่า.
       "ใครคือวิญญาณของมนุษย์ ใครคือมิตรร่วมชะตากรรมของมนุษย์".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "บุตรคือวิญญาณของมนุษย์ ภรรยาคือมิตรร่วมชะตากรรมของมนุษย์".
       เสียงถามต่อ.
       "อะไรคือลาภอันประเสริฐสุด อะไรคือความสุขอันยอดเยี่ยม".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "ความมีพลานามัยสมบูรณ์คือลาภอันประเสริฐสุด ความสันโดษคือความสุขอันยอดเยี่ยม".
       เสียงถาม.
       "อะไรที่สูงกว่าธรรมะในโลกนี้ ธรรมะชนิดไหนที่สามารถอำนวยผลได้ตลอดกาล การเอาชนะสิ่งไหนได้จึงจะทำให้มนุษย์ไม่เกิดทุกข์ การผูกมิตรกับใครจึงจะไม่รู้เสื่อม".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "ความเมตตากรุณ่สูงกว่าธรรมะในโลกนี้ เวทิกธรรม¹ สามารถอำนวยผลได้ตลอดกาล การเอาชนะใจตนเองได้จะทำให้มนุษย์ไม่เกิดทุกข์ การผูกมิตรกับคนดีนั่นแลจึงจะไม่รู้เสื่อม".
       เสียงถาม.
       "การละทิ้งอะไรจะทำให้มนุษย์เป็นที่รักใคร่ของผู้อื่น การละทิ้งอะไรจะทำให้มนุษย์ไม่เกิดความเศร้า การละทิ้งอะไรจะทำให้มนุษย์รุ่มรวย และการละทิ้งอะไรจะทำให้มนุษย์มีความสุข".
---------------
¹. เวทิกธรรม คือ ธรรมะที่สอนอยู่ในคัมภีร์พระเวท.

ฤๅษีวสิษฐ์ (Sage Vasiṣṭha) ผู้เป็นสัปตฤๅษี (Saptarishi), หนึ่งในเจ็ดมหาฤๅษีที่ยิ่งใหญ่ของอินเดียในยุคพระเวท, ที่มา: hindu-blog.com, วันที่เข้าถึง: 28 กันยายน 2565.

138
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "การละทิ้งความยโสโอหังจะทำให้มนุษย์เป็นที่รักใคร่ของผู้อื่น การละทิ้งความโกรธเสียได้จะทำให้มนุษย์ไม่เกิดความเศร้า การละทิ้งความอยากเสียได้จะทำให้มนุษย์เกิดความรุ่มรวย และการละทิ้งความอาฆาตมาดร้ายนั่นแลจึงจะทำให้มนุษย์มีความสุข".
       เสียงถาม.
       "อะไรคือการบำเพ็ญตบะ อะไรคือการควบคุมตนเอง อะไรคือความอดทน และอะไรคือความละอาย".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "การปฏิบัติตนให้อยู่ในธรรมะคือการบำเพ็ญตบะ การควบคุมจิตใจคือการควบคุมตนเอง การยิ้มรับสภาพคู่อันได้แก่ความร้อน-ความเย็น ความทุกข์-ความสุข ฯลฯ คือความอดทน ส่วนการหันหลังให้แก่ความชั่วนั่นแหละคือความละอาย".
       เสียงถาม.
       "อะไรคือความเมตตาอันสูงสุด และอะไรคือความเที่ยงตรง".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "ความปรารถนาให้ผู้อื่นมีความสุขนั่นแหละคือความเมตตาอันสูงสุด ส่วนการรักษาจิตให้อยู่ในสภาพสมดุลนั่นแหละคือความเที่ยงตรง".
       เสียงถาม.
       "อะไรคือศัตรูที่มนุษย์ยากจะเอาชนะได้ อะไรคือโรคซึ่งไม่มีที่สิ้นสุด คนชนิดใดคือคนดี และคนชนิดใดคือคนไม่ดี".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "ความโกรธคือศัตรูที่มนุษย์ยากจะเอาชนะได้ ความอาฆาตมาดร้ายคือโรคซึ่งไม่มีที่สิ้นสุด คนที่มีความเมตตากรุณาต่อสรรพชีวิตคือคนดี และคนที่ไม่มีเมตตาจิตต่อผู้อื่นคือคนไม่ดี".
       เสียงถาม.

139

       "อะไรคือการชำระล้างที่ดีที่สุด และอะไรคือของกำนัลที่มีค่าที่สุดในโลกนี้".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "การชำระล้างที่ดีที่สุดได้แก่การชำระล้างจิตให้บริสุทธิ์ ส่วนของกำนัลที่มีค่าที่สุดในโลกนี้ก็คือ การให้ความคุ้มครองแก่สรรพชีวิต".
       เสียงถาม.
       "อะไรคือสิ่งมหัศจรรย์ในโลกนี้".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "สิ่งมหัศจรรย์ในโลกคือ ความจริงที่ว่าทุกวัน สิ่งมีชีวิตจะต้องตายจากไป แม้กระนั้นก็ดี ที่เหลืออยู่ ก็อยากจะมีชีวิตสืบต่อไปโดยไม่ต้องตาย อะไรเล่าจะมหัศจรรย์ยิ่งไปกว่านี้".
       เสียงพูด.
       "ท่านผู้ประเสริฐ! ท่านได้ตอบปัญหาของเราถูกต้องหมดแล้วทุกข้อ เราจะตอบแทนท่านด้วยการให้น้องชายคนหนึ่งของท่านกลับฟื้นคืนชีพขึ้นมา ขอให้ท่านระบุมาว่าท่านต้องการให้ใครคืนชีพ".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "ข้าพเจ้าขอเลือกน้องชายผู้มีชื่อว่านกุล".
       เสียงถาม.
       "ก็นกุลเป็นน้องต่างมารดาของท่าน เหตุไฉนท่านจึงเลือกนกุลเล่า".
       ยุธิษฐิระตอบ.
       "ทั้งพระแม่กุนตีและพระแม่มาทรีต่างก็เป็นมารดาของข้าพเจ้า ข้าพเจ้าให้ความเคารพรักแก่บุคคลทั้งสองเท่า ๆ กัน เพื่อบุคคลทั้งสองจะได้มีบุตรเหลือไว้ชื่นชมคนละคน ข้าพเจ้าขอเลือกนกุล".
       เสียงประหลาดนั้นดังสำรวลออกมาด้วยความพอใจพร้อมกับเสียงพูดว่า.
       "ท่านเป็นคนที่มีจิตใจเป็นธรรมยิ่งแล้ว! สมกับที่เขาขนานนามท่านว่า "ธรรมบุตร" เราคือธรรมะแปลงร่างเป็นกวางไปลอบลักหม้อบรรจุไม้อรณีของพราหมณ์ผู้เฒ่ามา และเราเองเป็นเจ้าของเสียงประหลาดที่พูดกับน้อง ๆ ของท่าน

140
และตัวท่านเองอยู่ในขณะนี้ ทั้งนี้และทั้งนั้นก็เพราะเราต้องการจะทดสอบความหนักแน่นแห่งจิตใจของท่าน บัดนี้เราพอใจในตัวท่านแล้ว จึงขออวยพรให้น้องของท่านกลับฟื้นคืนชีพหมดทุกคน และพร้อมกันนี้ เราขออวยพรด้วยว่า ในปีที่ 13 อันเป็นปีสุดท้ายแห่งการอยู่ป่าของท่านนี้ ไม่ว่าท่านและน้อง ๆ ของท่านจะอยู่ ณ ที่ใด และจะแต่งกายอย่างไรก็ตาม พวกเการพจะไม่มีทางจำหน้าพวกท่านได้เป็นอันขาด และนี่คือหม้อไม้อรณี ขอให้ท่านนำกลับไปคืนพราหมณ์ผู้เฒ่าคนนั้นเสียด้วย".
       พอสิ้นเสียง ธรรมเทพก็ปรากฎร่างเป็นพระนารายณ์สี่กรให้ยุธิษฐิระและน้อง ๆ ได้เห็นเพียงครู่เดียว แล้วก็อันตรธานไปต่อหน้าต่อตา ยังให้พี่น้องปาณฑพทั้งห้าปลื้มปีติและงงงวยไปตาม ๆ กัน.
       ภราดาปราณฑพก้มลงกราบเงาของธรรมเทพด้วยความตื้นตันใจ แล้วก็นำหม้อไม้อรณีนั้นกลับไปคืนให้แก่พราหมณ์เฒ่าตามที่ได้รับปากไว้.
 

จบบรรพที่ 3: วนบรรพ

ที่มา คำศัพท์ และคำอธิบาย:
⁰¹.  จาก. "The Illustrated Mahabharata: A Definitive Guide to India's Greatest Epic," ISBN: 978-0-2412-6434-8, สำนักพิมพ์เพนกวิน แรนดัม เฮ้าส์, พ.ศ.2560, พิมพ์และเข้าเล่มในประเทศจีน, www.dk.com.
⁰².  จาก. "มหาภารตยุทธ," แปลและเรียบเรียงโดย กรุณา-เรืองอุไร กุศลาสัย, ISBN 974-85553-1-3, พิมพ์ครั้งที่สอง มกราคม 2533, สำนักพิมพ์บริษัท เคล็ดไทย จำกัด.
⁰³.  จาก. "The Mahābhārata," An abridged translation by JOHN D. SMITH, ISBN: 978-0-140-44681-4, สำนักพิมพ์เพนกวิน บุ๊คส์, พ.ศ.2552. สหรัฐอเมริกา. www.penguin.com.
⁰⁴. จาก. "The Mahabharata: Complete 18 volume," Veda Vyasa, Kisari Mohan Ganguli, แปล (เป็นภาษาอังกฤษ) [พ.ศ.2426-2439], ตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ.2564 โดยสำนักพิมพ์ ซานซานิ.