ข. พัฒนาการของอาณาจักรล้านนา - ราชวงศ์มังราย

Title Thumbnail & Hero Image: พระเจ้าค่าคิง วัดสวนดอก จ.เชียงใหม่ ปี พ.ศ.2478 และ วัดเจดีย์หลวง จ.เชียงใหม่ ปี พ.ศ.2478 ที่มา: Facebook เพจ"Wisuwat Buroot," วันที่เข้าถึง 12 กรกฎาคม 2563.
ข. พัฒนาการของอาณาจักรล้านนา - ราชวงศ์มังราย

First revision: Jul.12, 2020
Last change: Jul.03, 2021
สืบค้น รวบรวม เรียบเรียง และปริวรรต โดย อภิรักษ์ กาญจนคงคา

ราชวงศ์มังราย (พ.ศ.1839 - 2121)

ลำดับ	พระรูป	ชื่อกษัตริย์	เริ่มครองราชย์	สิ้นสุดรัชกาล	รวมระยะเวลา	หมายเหตุ/คำอธิบาย
01	01	พญามังราย	พ.ศ.1839/1804	พ.ศ.1854	บ้างก็ว่า15 ปี บ้างก็ว่า 50 ปี⁰²	* พระโอรสในลาวเมง (หรือเม็ง) กษัตริย์แห่งหิรัญนครเงินยางเชียงราว กับนางเทพคำขยาย
02	⁰³	พญาไชยสงคราม	พ.ศ.1854	พ.ศ.1868	14 ปี⁰⁴	* พระโอรสในพญามังราย
03	⁰⁵	พญาแสนภู	พ.ศ.1868	พ.ศ.1877	9 ปี⁰⁶	* พระโอรสในพญาไชยสงคราม
04	⁰⁷	พญาคำฟู	พ.ศ.1877	พ.ศ.1879	2 ปี	* พระโอรสในพญามังราย * พระอนุชาในพญาไชยสงคราม
05	⁰⁸	พญาผายู	พ.ศ.1879	พ.ศ.1898	19 ปี	* พระโอรสในพญามังราย * พระอนุชาในพญาไชยสงคราม
06	09	พญากือนา	พ.ศ.1898	พ.ศ.1928	30 ปี	* พระโอรสในพญาผายู
07	10	พญาแสนเมืองมา	พ.ศ.1928	พ.ศ.1944	16 ปี	* พระโอรสพญากือนา
08	11	พญาสามฝั่งแกน	พ.ศ.1944	พ.ศ.1984	40 ปี	* พระโอรสในพญาแสนเมืองมา
09	12	พญาติโลกราช/ พระเจ้าติโลกราช	พ.ศ.1984	พ.ศ.2030	46 ปี	* พระโอรสในพญาสามฝั่งแกน ลำดับที่ 6 (ท้าวลก) และแม่พระดิลก
10	13	พญายอดเชียงราย	พ.ศ.2030	พ.ศ.2038	8 ปี	* พระโอรสในท้างบุญเรือง * พระนัดดาในพระเจ้าติโลกราช
11	14	พระเมืองแก้ว/พญาแก้ว (พญารัตนราชบุตร/พระเจ้าศิริธรรมจักรพรรดิ)	พ.ศ.2038	พ.ศ.2068	30 ปี	* พระโอรสในพญายอดเชียงรายกับมหาเทวีสิริยศวดี
12	15	พระเมืองเกษเกล้า (ท้าวอ้ายเกล้า, เคล้า) บ้างก็เรียก พระเกส	พ.ศ.2068	พ.ศ. 2079¹⁶ /2081	บ้างว่า 11ปี บ้างว่า 13 ปี	* พระโอรสในพญาแก้วกับพระนางจิรประภามหาเทวี
13	17	พระเมืองซายเจ้า (ท้าวซายคำ)	พ.ศ.2079/2081	พ.ศ.2086 ¹⁸.	บ้างว่า 5 ปี บ้างว่า 7 ปี	* พระโอรสในพญาแก้วกับพระนางจิรประภามหาเทวี
14	19	พระเมืองเกษเกล้า หรือพระเกส (ครั้งที่ 2)	พ.ศ.2086	พ.ศ.2088	2 ปี	* พระโอรสในพญาแก้วกับพระนางจิรประภามหาเทวี
15	20	พระมหาเทวีจิรประภา	พ.ศ.2088	พ.ศ.2089	1 ปี	* พระมเหสีในพญาแก้ว * พระมารดาในพระเมืองเกษเกล้าและท้าวซายคำ
16	21	พระไชยเชษฐาธิราช	พ.ศ.2089	พ.ศ.2090 ²².	1 ปี	* พระโอรสในพระเจ้าโพธิสารราชกับพระนางยอดคำทิพย์ * พระนัดดาในพญาแก้วกับพระนางจิรประภามหาเทวี
ว่างกษัตริย์ พ.ศ.2090 - 2094 (4 ปี)
17	23	พญาแม่กุ (พระเจ้าเมกุฎิสุทธิวงศ์)	พ.ศ.2094	พ.ศ.2107	13 ปี	* ทรงเป็นเจ้าฟ้าเมืองนายมาก่อน แต่ทรงมีเชื้อสายของขุนเครือพระโอรสพญามังราย ในปี พ.ศ.2101 เจ้าฟ้ามังทรา (สมเด็จพระมหาธัมมิกะราชาธิราช) แห่งพม่า บูรณปฏิสังขรณ์ วัดเชียงมั่น ขึ้นมาอีกครั้งหนึ่ง
18	24	พระนางวิสุทธิมหาเทวี	พ.ศ.2107	พ.ศ.2121 ²⁵.	13 ปี	* พระราชมารดาในพญาแม่กุ

01. พญามังราย
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1839/1804-1854) ครองราชย์ 15/50 ปี เป็นพระโอรสในลาวเมง (หรือเม็ง) กษัตริย์แห่งหิรัญนครเงินยางเชียงราว กับนางเทพคำขยาย (หรือ นางเทพคำขร่าย)

02. พญาไชยสงคราม หรือ ขุนคราม
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1854-1868) ครองราชย์ 14 ปี เป็นพระโอรสในพญามังราย

03. พญาแสนภู
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1868-1877) ครองราชย์ 9 ปี เป็นพระโอรสในพญาไชยสงคราม

04. พญาคำฟู
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1877-1879) ครองราชย์ 2 ปี เป็นพระโอรสในมังราย พระอนุชาในพญาไชยสงคราม

05. พญาผายู
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1879-1898) ครองราชย์ 19 ปี เป็นพระโอรสในมังราย พระอนุชาในพญาไชยสงคราม

06. พญากือนา หรือเดิมคือ ท้าวสองแสนนา
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1898-1928) ครองราชย์ 30 ปี เป็นพระโอรสในผายู บ้างก็เรียกพระองค์ว่า (พญากิลนา แรกเริ่มเดิมทีคือ ท้าวสองแสนนา ช่วงหลัง ๆ ยกเฟ้อให้เป็นพญาโกฎินา หรือ พญากือนา นั่นเอง²⁶.)

07. พญาแสนเมืองมา
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1928-1944) ครองราชย์ 16 ปี เป็นพระโอรสในพญากือนา (พญาพันเมือง ต่อมายกเฟ้อเป็นพญาแสนเมืองมา²⁶.) ซึ่งเมื่อพิจารณาเอกสารของจีน "หมิงสือลู่" ได้เรียกพระองค์ว่า ปานเหมี่ยน ซึ่งน่าจะเพี้ยนเสียงมาจาก "พันเมือง" พระนามที่เปลี่ยนไปนั้นน่าจะมาจากการที่ผู้เรียบเรียงราชวงศ์ปกรณ์เชียงใหม่ในสมัยหลังยกย่องพระเกียรติยศมากขึ้น²⁷.

08. พระเจ้าสามฝั่งแกน หรือ สามฝั่งแก่น
     (ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1944-1984) ครองราชย์ 40 เป็นพระโอรสในพญาแสนเมืองมา บทบาทของแม่มีสูงมาก พระเจ้าสามฝั่งแก่นมีพระราชโอรสหลายพระองค์ เจ้าลก ซึ่งเป็นราชโอรสองค์ที่หกไม่ทรงพอพระทัย ไม่ถูกกับพระราชบิดา ทำการโค่นล้มพระเจ้าสามฝั่งแก่น ด้วยการสนับสนุนของเสนาอำมาตย์และพระราชมารดา²⁶.

09. พญาติโลกราช หรือ พระเจ้าติโลกราช
(ครองราชย์-สิ้นสุดรัชกาล พ.ศ.1984-2030) ครองราชย์ 46 เป็นพระโอรสในพญาสามฝั่งแก่น และแม่พระดิลก พระนามเดิมชื่อเจ้าลก (นักวิชาการบางท่านสันนิษฐานว่าอาจจะมาจากคำว่า เจ้าลูก เพราะมีเจ้าพ่อ คือพระยาสามฝั่งแก่น) ทรงยกทัพไปตีเมืองน่าน ด้วยเมืองน่านเชื่อมโยงกับกรุงศรีอยูธยา โดยผ่านลำน้ำน่าน และผ่านสุโขทัย พระเจ้าติโลกราชจึงคิดตีเอาเมืองเสีย พระเจ้าติโลกราชไม่ได้เสด็จเอง แต่มอบหมายให้พระราชมารดา (แม่พระดิลก) ไปตีเมืองน่านแทน และตีได้สำเร็จ²⁶.

10. พญายอดเชียงราย
     ในนิราศหริภุญชัย....พระนางมหาเทวียศวดี..สวยงาม เป็นราชเทวีของเจ้ายอดเชียงราย ๆ หลงสตรีนางหนึ่งเป็นเชื้อสายฮ่อ สนับสนุนราชบุตรที่มีเชื้อสายฮ่อ ทำให้ราชสำนักล้านนาเกรงว่าผิดเพี้ยนไป...เจ้านางยศวดีจึงวางแผนกำกับให้บุตร เจ้าเมืองแก้ว ยึดอำนาจเจ้ายอดเชียงรายแทน²⁶.

11. พญาแก้ว
     พระนางยศวดี อยู่ในอำนาจยาวนานหลายปี (พญาแก้วพระชนม์เพียง 14 ปีขณะขึ้นครองราชย์) และรบกับอยุธยา เป็นครั้งสุดท้าย ยันทัพไว้ได้ รักษาสถานภาพเดิมไว้ (Statusquo) ทรงสร้างวัดวาอารามไว้มาก เก่งมาก
ในกฎหมายมังรายศาสตร์ แปลกมากมีการจ่ายค่าปรับจัดสรรให้พระนางยศวดีด้วย จะได้ครึ่งหนึ่งของพระเจ้าแผ่นดิน²⁶.

12. พระเมืองเกษเกล้า (ท้าวอ้ายเกล้า, เคล้า) บ้างก็เรียก พระเกส

13. พระเมืองซายเจ้า (ท้าวซายคำ)

14. พระเมืองเกษเกล้า หรือพระเกส (ครั้งที่ 2)

15.  พระมหาเทวีจิรประภา²⁸.
หรือบ้างก็เรียก จิระประภามหาเทวี เมื่อคราวกรุงศรีอยุธยายกทัพมาตีกรุงเชียงใหม่ ได้เสด็จออกมาต้อนรับกองทัพสมเด็จพระไชยราชาธิราช มหาเทวีจิระประภาเป็นกษัตริษ์ล้านนารัชกาลก่อนหน้าสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราช หลังจากเหตุการณ์นี้ไม่นานขุนนางเชียงใหม่ก็อันเชิญเจ้าฟ้าไชยเชษฐากุมารจากนครหลวงพระบางมาขึ้นรับตำแหน่งกษัตริย์แห่งนครเชียงใหม่ ยุวกษัตริย์น้อยก็ครองเชียงใหม่ได้ไม่นานถึงคราวต้องเสด็จกลับนครหลวงพระบางจึงเกิดเหตุการณ์การเคลื่อนย้ายทรัพย์สินมีค่าผู้คนมากมายพร้อมทั้งมหาเทวีจิระประภาก็ยกราชสำนักของพระองค์ไปด้วยประทับอยู่ที่หลวงพระบางจนสิ้นพระชนม์.
วัดโลกโมฬี เป็นวัดประจำรัชกาลของพระมหาเทวีจิรประภา

ที่มา คำศัพท์ และคำอธิบาย
01. พระราชานุสาวรีย์พญามังราย ที่ห้าแยกพ่อขุน อำเภอเมืองเชียงราย จ.เชียงราย ฝีมือปั้นของปกรณ์ เล็กฮอน ด้านหลังคือตุงทองสามผืนฝีมือของถวัลย์ ดัชนี เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์ และกนก วิศวะกุล ตามลำดับ (ที่มา. th.wikipedia.org/wiki/พญามังราย, วันที่สืบค้น 02 พ.ย.2559)
02. จาก. ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั้นปกครองของล้านนาและสุโขทัย : ข้อคิดใหม่และข้อสังเกตบางประการ, เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี, สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, พิมพ์ครั้งที่ 1, 2559. พ.ศ.1804 -1854 รวม 50 ปี. โดยให้เหตุผลว่า... ลำดับปีขึ้นครองราชย์ของกษัตริย์ราชวงศ์มังราย ตั้งแต่รัชกาลพญามังรายจนถึงรัชกาลพระเมืองเกษเกล้า ยึดตามศักราชที่ปรากฎในชินกาลมาลีปกรณ์ โดยนำมาบวก 1181 จะได้เท่ากับปี พ.ศ.ที่แสดงไว้ สำหรับลำดับ ปี พ.ศ. ตั้งแต่รัชกาลพระเมืองเกษเกล้าเป็นต้นไปยึดตามตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่และอื่น ๆ. หลังจากสิ้นสมัยพญามังราย กษัตริย์มักประทับอยู่เมืองเชียงแสนแล้วแต่งตั้งพระราชบุตรให้ครองเมืองเชียงใหม่แทนในฐานะที่คล้ายกับผู้ปกครองเมืองลูกหลวง ต่อมาในสมัยพญาคำฟู กษัตริย์ก็กลับมาครองและประทับอยู่ที่เชียงใหม่เป็นการถาวร ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา ดังนั้นจึงเห็นได้ว่ากษัตริย์บางพระองค์มีจำนวนปีครองราชย์อย่างแท้จริงเพียงไม่กี่ปี.
03. จาก. Facebook เพจ "เรื่องเล่าชาวล้านนา," วันที่เข้าถึง 12 กรกฎาคม 2563.
04. จาก. ชินกาลมาลีปกรณ์, พระรัตนปัญญา (เขียน), แสง มนวิทูร (แปล), 2510, พิมพ์เป็นอนุสรณ์แก่ นายกี นิมมานเหมินท์ เนื่องในวันเปิดตึกคนไข้พิเศษ "นิมมานเหมินท์-ชุติมา", กรุงเทพฯ: มิตรนราการพิมพ์, หน้า 173.
05. พระราชานุสาวรีย์พระญาแสนภู จ.เชียงราย, ที่มา. historicallanna01.blogspot.com/2011/12/blog-post.html, วันที่สืบค้น 03 พ.ย. 2559.
06. ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่กล่าวว่าพระเมืองเกษเกล้า โดนปลดออกจากพระราชบัลลังก์ใน พ.ศ.2081 แต่แท้จริงแล้วท้าวซายคำ พระราชบุตรของพระองค์ ยึดได้บัลลังก์และขึ้นเป็นกษัตริย์ไปแล้วตั้งแต่ พ.ศ.2079 (อ้างจาก 02. ข้างต้น).
07. จาก. http://www.hugchiangkham.com/พญาคำฟูสวรรคตเชียงคำ, วันที่สืบค้น 03 พ.ย.2559.
08. จาก. www.chiangmainews.co.th, วันที่เข้าถึง 12 กรกฎาคม 2563.
09. จาก. historicallanna01.blogspot.com/2012/08/blog-post_6706.html, วันที่สืบค้น 5 พ.ย.2559, "ภาพพระญากือนาธรรมิกราช กษัตริย์องค์ที่ 6 แห่งราชวงศ์มังราย ผู้สร้างวัดพระธาตุดอยสุเทพ จากหนังสือตำนานวัดพระธาตุดอยสุเทพ".
10. ภาพในอุโบสถ วัดเจดีย์หลวง อันเป็นวัดสำคัญที่สร้างในสมัยพญาแสนเมืองมา, ที่มา: htpps://pantip.com, วันที่เข้าถึง 12 กรกฏาคม 2563.
11. พระบรมราชานุสาวรีย์พระญาสามฝั่งแกน อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่.
12. พระราชานุสาวรีย์พระเจ้าติโลกราช.
13. พระราชานุสาวรีย์พระญายอดเชียงราย วัดตโปทาราม จ.เชียงใหม่.
14. ศาลเจ้าพ่อพญาแก้ว ต.เวียงเชียงของ, ที่มา: www.blockdit.com, วันที่เข้าถึง 12 กรกฎาคม 2563.
15. จาก. www.baanmaha.com/community/threads/27485, วันที่สืบค้น 7 พ.ย.2559.
16. ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่กล่าวว่าพระเมืองเกษเกล้า โดนปลดออกจากพระราชบัลลังก์ใน พ.ศ.2081 แต่แท้จริงแล้วท้าวซายคำ พระราชบุตรของพระองค์ ยึดได้บัลลังก์และขึ้นเป็นกษัตริย์ไปแล้วตั้งแต่ พ.ศ.2079 (อ้างจาก 02. ข้างต้น).
17. ภาพประกอบ นักรบโยนกับไทใหญ่ (เงี้ยว), ที่มา: facebook ห้อง "เรื่องเล่าชาวล้านนา", วันที่เข้าถึง 12 กรกฎาคม 2563.
18. แต่เดิมเชื่อกันตามตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ว่าท้าวซายคำครองราชย์ใน พ.ศ.2081 แต่ผู้เขียน (อ้างจาก 02. ข้างต้น) พบหลักฐานยืนยันว่าท้าวซายคำครองราชย์แล้วใน พ.ศ.2079.
19. พระเจดีย์วัดเจ็ดยอด ทรงยอดสิงขร เนื่องจากพระเมืองเกษเกล้า เคยบวชที่วัดนี้, ที่มา: th.wiki.pedia.org, วันที่เข้าถึง 12 กรกฎาคม 2563.
20. ภาพพระนางจิรประภามหาเทวี, ภาพวาดมหาเทวีจิรประภา ที่วัดโลกโมฬี, ที่มา: www.sri.cmu.ac.th, วันที่เข้าถึง 12 กรกฎาคม 2563.
21. จาก. th.wikipedia.org/wiki/สมเด็จพระเจ้าอภัยพุทธบวร_ไชยเชษฐาธิราช, วันที่สืบค้น 7 พ.ย.2559.
22. จาก. ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่, อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว และเดวิด เค วัยอาจ (ปริวรรต), 2543, กรุงเทพฯ : ตรัสวิน, หน้า 117. อย่างไรก็ตามพระไชยเชษฐาธิราช ยังคงอ้างสิทธิ์ในการเป็นพระเจ้าแผ่นดินล้านนามาจนถึง พ.ศ.2097 ซึ่งพญาแม่กุได้ขึ้นเป็นกษัตริย์ไปแล้ว ดังปรากฎความในจารึกวัดเชียสาเรียกแทนพระนามพระองค์ว่า "สมเด็จบรมบพิตรตนสมัฤทธิ์เสวยราชพิภพทั้ง 2 แผ่นดิน ล้านช้าง ล้านนา".
23. จาก. th.wikipedia.org/wiki/พระเจ้าเมกุฎิสุทธิวงศ์, วันที่สืบค้น 7 พ.ย.2559. "รูปลักษณ์ของนัตโยนบะเยง หรือนัตพระเจ้าเมกุฏิสุทธิวงศ์ ตามความเชื่อของชาวพม่า".
24. จาก. www.sri.cmu.ac.th/~maeyinglanna/main2/main2.php, วันที่สืบค้น 7 พ.ย.2559, "กษัตริย์พระองค์สุดท้ายแห่งราชวงศ์มังราย (ภาพวาดพระนางวิสุทธิเทวี วัดโลกโมฬี).
25. อ้างจาก 22. ข้างต้น หน้า 124 ที่ผู้เขียน (อ้างจาก 02. ข้างต้น) ใช้คำว่า "วิสุทธิมหาเทวี" ก็เพราะค้นพบหลักฐานแล้วว่าพระองค์เป็นพระราชมารดาของพญาแม่กุ ซึ่งตำแหน่ง "มหาเทวี" ของทางล้านนานั้นหมายถึงพระราชมารดาของกษัตริย์.
26. จากการบรรยาย "สุโขทัยคดี" ของ ดร.วินัย พงศ์ศรีเพียร เมธีวิจัยอาวุโส สกว. ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) เมื่อ 24 กรกฎาคม 2563.
27. จากการบรรยาย "ล้านนามหาปกรณัม ความทรงจำแห่งอภินวบุรี-ศรีหรภุชัย" ของ ดร.วินัย พงศ์ศรีเพียร เมธีวิจัยอาวุโส สกว. ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) เมื่อ 5 มีนาคม 2564.
28. บางส่วนจาก Facebook เพจ "กลุ่มศึกษาลาว-อีสานเพื่อเผ่าพันธุ์ลาว," วันที่เข้าถึง 3 กรกฎาคม 2564.

PHOTO GALLERY
ภาพที่ 01-02: จาก. Facebook เพจ "Wisuwat Buroot," วันที่เข้าถึง 13 กรกฎาคม 2563.
ภาพที่ 01: วัดมหาวัน เชียงใหม่ ปี 2478 Court of Wat Maha Wanna ,Chiang Mai ,1935
ภาพที่ 02: วัดศรีชุม ลำปาง ปี 2478 Wat Sri Chum, Lampang ,1935

back

PHOTO
GALLERY

info@huexonline.com

Visit : 4832405