Home / Knowledge : อาณาจักรกรุงศรีอยุธยา

อาณาจักรกรุงศรีอยุธยา ตอนที่ 26: สมเด็จพระเจ้าเอกทัศ (สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์) (บรมราชาที่ 3)

สมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์ (พระเจ้าเอกทัศ) ที่มา: https://www.pinterest.com/pin/313844667783074617/, วันที่เข้าถึง 16 เมษายน 2563.
อาณาจักรกรุงศรีอยุธยา ตอนที่ 26: สมเด็จพระเจ้าเอกทัศ (สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์) (บรมราชาที่ 3)

First revision: May 20, 2018
Last Change: May 26, 2021
สืบค้น รวบรวม เรียบเรียง และปริวรรตโดย อภิรักษ์ กาญจนคงคา

สมเด็จพระเจ้าเอกทัศ หรือ สมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์ มีพระนามตามพระสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระบรมราชาที่ 3 เเละทรงเป็นพระมหากษัตริย์รัชกาลที่ 33 หรือพระองค์สุดท้ายของกรุงศรีอยุธยา เป็นพระราชโอรสในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศประสูติแต่กรมหลวงพิพิธมนตรี (พระพันวัสสาน้อยหรือพระอัครมเหสีน้อย) และเป็นพระเชษฐาร่วมพระราชชนกชนนีกับสมเด็จพระเจ้าอุทุมพร พระนามสมเด็จพระเจ้าเอกทัศมาจากพระนามเดิมคือสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าเอกทัศ เมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศเสด็จขึ้นเสวยราชสมบัติใน พ.ศ. 2275 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาให้เป็นสมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์มนตรี.

หลังจากที่สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ทิวงคตใน พ.ศ.2298 จนถึง พ.ศ.2300 กรมหมื่นเทพพิพิธพระเจ้าลูกเธอผู้ใหญ่ซึ่งกำเนิดแต่พระสนมได้ปรึกษาเจ้าพระยาอภัยราชาผู้ว่าที่สมุหนายกและเจ้าพระยามหาเสนาพระยาพระคลัง กราบบังคมทูลพระกรุณาขอพระราชทานให้สมเด็จพระเจ้าอุทุมพรขณะทรงดำรงพระอิสริยยศสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนพรพินิตขึ้นดำรงตำแหน่งพระมหาอุปราช ซึ่งสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศทรงเห็นชอบ.

แม้สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนพรพินิตจะทำเรื่องกราบบังคมทูลขอพระราชทานให้สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์มนตรีพระเชษฐาร่วมพระอุทรเป็นกรมพระราชวังบวรฯ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศกลับมีพระราชโองการดังปรากฏในพระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขาว่า “กรมขุนอนุรักษ์มนตรีนั้น โฉดเขลาหาสติปัญญาและความเพียรมิได้ ถ้าจะให้ดำรงฐานาศักดิ์มหาอุปราชสำเร็จราชการกึ่งหนึ่งนั้นบ้านเมืองก็จะเกิดภัยพิบัติฉิบหายเสีย” และมีพระราชดำรัสสั่งสมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์มนตรีว่า “จงไปบวชเสียอย่าให้กีดขวาง” สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์มนตรีทรงกลัวพระราชอาญา จำพระทัยทูลลาไปทรงผนวชแล้วเสด็จประทับ ณ วัดลมุดปากจั่น เมื่อสมเด็จพระราชชนกทรงพระประชวรใกล้เสด็จสวรรคต สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์มนตรีก็ทรงลาผนวช เสด็จมาประทับ ณ พระตำหนักสวนกระต่าย เมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศเสด็จสวรรคตแล้ว ได้ทรงให้คำปรึกษาสมเด็จพระอนุชาธิราชซึ่งทรงดำรงตำแหน่งกรมพระราชวังบวรสถานมงคลให้จับตัวเจ้าสามกรม คือ กรมหมื่นจิตรสุนทร กรมหมื่นสุนทรเทพ และกรมหมื่นเสพภักดีซึ่งเป็นกบฏ และให้สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์.

พระราชพงศาวดารบางฉบับ เช่น ฉบับพระราชหัตถเลขา บันทึกโดยตรงว่าเมื่อสมเด็จพระอนุชาธิราชเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรแล้ว ทางสมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์มนตรีทรงแสดงพระองค์ปรารถนาในราชสมบัติ เสด็จขึ้นอยู่แต่บนพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์ เป็นที่มาแห่งการที่พระราชพงศาวดารจารึกพระนามอีกพระนามหนึ่งว่า สมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์ สมเด็จพระเจ้าอุทุมพรจึงยอมถวายราชสมบัติแล้วกราบถวายบังคมลาออกทรงพระผนวชพระราชพงศาวดารบางฉบับ เช่น พระราชพงศาวดารกรุงสยามจากต้นฉบับของบริติชมิวเซียม กรุงลอนดอน และพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) บันทึกเพียงว่า เมื่อกำจัดเจ้าสามกรมแล้ว กรมพระราชวังบวรฯ จะถวายราชสมบัติแก่สมเด็จพระเชษฐาธิราช แต่สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนอนุรักษ์มนตรีไม่ทรงรับ ไม่ทรงต้องการให้ผิดรับสั่งของสมเด็จพระราชชนก แต่เรื่องเสด็จอยู่ ณ พระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์นั้นตรงกัน และที่สุดสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรก็ถวายราชสมบัติแก่สมเด็จพระเชษฐาธิราชหลังจากครองราชย์เพียง 10 วัน แล้วถวายบังคมลาออกทรงพระผนวชประทับ ณ วัดประดู่ พระราชพงศาวดารจึงบันทึกพระนามว่า ขุนหลวงหาวัด.

เมื่อสมเด็จพระเจ้าเอกทัศเสด็จขึ้นครองราชย์แล้ว กรมหมื่นเทพพิพิธก็กราบถวายบังคมลาออก ทรงผนวชด้วย แต่ต่อมาเมื่อเห็นว่าสมเด็จพระเจ้าเอกทัศทรงยอมให้พระราชมนตรีบริรักษ์ (ปิ่น) จางวางมหาดเล็กและหมื่นศรีสรรักษ์พี่และน้องพระสนมเอกกระทำชั่วในพระราชวังและประมาทหมิ่นขุนนางผู้ใหญ่ พระภิกษุกรมหมื่นเทพพิพิธก็ได้ร่วมกับเจ้าพระยาอภัยราชา พระยายมราช พระยาเพชรบุรีหมื่นทิพเสนา กับนายจุ้ย นายแพงจัน เข้าเฝ้าขุนหลวงหาวัด ทูลปรึกษาจะกำจัดสมเด็จ พระเจ้าเอกทัศ และจะทูลเชิญขุนหลวงหาวัดให้ลาผนวชกลับมาครองราชย์ดังเดิม ขุนหลวงหาวัดมิได้ปฏิเสธ แต่กลับเข้าเฝ้าสมเด็จพระเชษฐาธิราช ถวายพระพรแจ้งเหตุให้ทรงทราบ แต่ขอพระราชทานชีวิตคนเหล่านั้นไว้ สมเด็จพระเจ้าเอกทัศจึงมีพระราชโองการให้จับเหล่ากบฏมาเฆี่ยนและจองจำไว้.

พระพุทธรูปปางลีลา อุทิศพระราชกุศลถวายสมเด็จพระเจ้าเอกทัศ สร้างในสมัย ร.3 ปัจจุบัยประดิษฐานภายในหอราชกรมานุสร วัดพระศรีรัตนศาสดาราม, ที่มา: facebook ห้อง "Victor Victorious Victoria", โดยอ้างถึง 01. วันที่เข้าถึง 29 พฤษภาคม 2564.

ส่วนกรมหมื่นเทพพิพิธนั้น ให้เนรเทศไปลังกาทวีปพร้อมเรือของสมณทูต ในสมัยเดียวกันนี้ ทางประเทศพม่า ราชวงศ์อลองพญาตั้งตัวเป็นใหญ่ปราบปรามหัวเมืองพม่ามอญไว้ในอำนาจแล้ว ใน พ.ศ.2303 ก็ยกทัพเข้าตีกรุงศรีอยุธยาทางเมืองกุย ตีหัวเมืองเรื่อยมาจนถึงสุพรรณบุรี ขุนนางและประชาราษฎรชวนกันไปกราบทูลวิงวอนขุนหลวงหาวัด เชิญเสด็จลาผนวชมาช่วยราชการแผ่นดิน สมเด็จพระเจ้าอุทุมพรทรงลาผนวชออกมาช่วยสมเด็จพระเจ้าเอกทัศบัญชาการรบป้องกันพระนคร จนพม่าต้องยกทัพกลับไปเพราะลูกปืนใหญ่แตกต้องพระวรกายพระเจ้าอลองพญาขณะทรงบัญชาการจุดปืนใหญ่บาดเจ็บสาหัส และสิ้นพระชนม์ระหว่างถอยทัพถึงนอกด่านเมืองตาก.

หลังสงคราม พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขาว่า ค่ำวันหนึ่งสมเด็จพระเจ้าเอกทัศมีพระราชโองการให้สมเด็จพระอนุชาธิราชเข้าเฝ้าที่ข้างใน โดยทรงถอดพระแสงดาบพาดพระเพลาสมเด็จพระอนุชาธิราชก็ทรงเข้าพระทัยว่าทรงรังเกียจ จะทำร้าย มิให้อยู่ในฆราวาส จึงเสด็จออก.

ทรงพระผนวชอีกครั้งพ.ศ.2307 พระเจ้ามังระ กษัตริย์พม่าให้เกณฑ์ทัพใหญ่เข้าตีกรุงศรีอยุธยาทั้งจากทางเหนือและทางใต้ ทัพหัวเมืองของไทยไม่อาจรับทัพพม่า มีเพียงชาวบ้านบางระจันที่สามารถรับศึกพม่าได้ถึง 7 ครั้ง แต่ก็ต้องพ่ายแพ้เพราะกรุงไม่ยอมส่งอาวุธไปช่วยฝ่ายข้าราชการในกรุงก็แตกสามัคคีจนไม่อาจรบชนะพม่าได้.

เมื่อพม่าใกล้ถึงพระนคร สมเด็จพระเจ้าเอกทัศโปรดให้นิมนต์พระสงฆ์พระราชาคณะที่อยู่วัดนอกเมืองเข้ามาอยู่ในพระนคร ซึ่งขุนหลวงหาวัดหรือขุนหลวงวัดประดู่ก็เสด็จเข้ามาประทับที่วัดราชประดิษฐาน ขุนนางและราษฎรพากันกราบทูลวิงวอน รวมทั้งเขียนหนังสือห่อใส่บาตรขณะทรงบิณฑบาตให้ลาผนวช แต่ก็ไม่ทรงลาผนวชอีก เมื่อกรุงศรีอยุธยาแตก พม่าเข้ากรุงได้ สมเด็จพระเจ้าเอกทัศเสด็จหนี พระราชพงศาวดารบางฉบับว่าเสด็จไปโดยลำพังพระองค์เดียว แต่บางฉบับว่าลงเรือน้อยไปกับมหาดเล็กสองคน ได้รับความทุกข์ลำบากจนเสด็จสวรรคต พระราชพงศาวดารบางฉบับว่าชนทั้งปวงนำพระศพมาฝังไว้ แต่บางฉบับก็ว่าพวกพม่าไปพบสมเด็จพระเจ้าเอกทัศที่บ้านจิก (ข้างวัดสังฆาวาส) ทรงอดอาหารกว่า 10 วัน พอถึงค่ายโพธิ์สามต้นก็สวรรคต สุกี้พระนายกองให้เชิญพระศพฝังไว้ที่โคกพระเมรุตรงหน้าวิหารพระมงคลบพิตร อันเป็นที่ทำพระเมรุท้องสนามหลวงครั้งกรุงเก่า รอเมื่อว่างราชการจะถวายพระเพลิงพระบรมศพ แต่หลังจากนั้นอีกเพียง 7 เดือน เจ้าตากหรือสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้กลับมาตีค่ายโพธิ์สามต้นได้ และให้ขุดพระศพพระเจ้าแผ่นดินซึ่งพระนายกองฝังไว้นั้น อัญเชิญใส่พระโกศตามสังเขป ทำพระเมรุหุ้มด้วยผ้าขาว แล้วเชิญพระโกศตั้งในพระเมรุตั้งเครื่องบูชาสักการะพอสมควร ให้นิมนต์พระสงฆ์ที่เหลืออยู่มาสดับปกรณ์ ทรงถวายไทยทาน แล้วถวายพระเพลิง.

สมเด็จพระเจ้าเอกทัศทรงเป็นพระมหากษัตริย์ที่บำเพ็ญพระราชกรณียกิจด้านทะนุบำรุงพระพุทธศาสนาเป็นนิจ ในเอกสารเก่าที่รวมไว้ในคำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรม เอกสารจากหอหลวงว่าทรงสร้างวัดลมุด วัดครุธธา ทรงตั้งอยู่ในธรรมสุจริต เสด็จไปนมัสการพระศรีสรรเพชญ์ ทุกเวลามิได้ขาด พระบาทจงกรมอยู่เป็นนิจ ทรงตั้งอยู่ในทศพิธราชธรรม ในรัชสมัยนี้พระราชพงศาวดารได้บันทึกเหตุการณ์สำคัญทางพระพุทธศาสนาคือ กำปั่นทูตที่ออกไปส่งพระสงฆ์ไปอุปสมบทกุลบุตรสืบพระพุทธศาสนา ณ ลังกาทวีปตั้งแต่สมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศได้กลับเข้ามา จึงทรงพระกรุณาให้แต่งกำปั่นใหม่ใน พ.ศ.2301 ให้อาราธนาพระวิสุทธาจารย์พระวรญาณมุนีพระราชาคณะ 2 รูป พระสงฆ์อันดับ 3 รูป ไปลังกาทวีปกับข้าหลวง เพื่อออกไปผลัดพระสงฆ์ซึ่งไปครั้งก่อนให้กลับมา ที่ลังกาพระอุบาล พระอริยมุนี และพระสงฆ์ที่ออกไปครั้งก่อนได้บวชกุลบุตรชาวสิงหลเป็นภิกษุถึงเจ็ดร้อยเศษ สามเณรพันคน พระสงฆ์ที่ออกไปครั้งหลังบวชชาวสิงหลเป็นภิกษุอีกสามร้อยสามเณรก็มาก อยู่ได้ปีเศษ พระภิกษุไทยก็เดินทางกลับ คงแต่พระอุบาลีและพระสงฆ์อันดับอยู่บ้าง⁰¹.

ที่มา คำศัพท์ และคำอธิบาย:
01. ข้อมูลเเละภาพจาก : นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทยจัดทำโดยมูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา (ในพระราชูปถัมภ์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี) เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 7 รอบ 5 ธันวาคม 2554.

back

info@huexonline.com

Visit : 4744749